Civic crowdfunding is het wilde westen voor burgerinitiatieven

Burgerinitiatieven zetten steeds vaker crowdfunding in om hun ideeën te realiseren. Het is een interessante ontwikkeling die direct raakt aan participatie en democratie. Er zitten wel grenzen aan, zegt Martijn Arnoldus, maar die kunnen worden verlegd.

Crowdfunding is in korte tijd enorm populair geworden. Alleen al in Nederland ging er vorig jaar 63 miljoen euro om in crowdfundingcampagnes (Douw en Koren, 2015). Bedrijfsfinanciering groeit het hardst en is goed voor 80 procent van de crowdfundingmarkt. Maar wellicht het meest spannende segment is ‘civic crowdfunding’. Dat is een verzamelnaam voor crowdfundingprojecten met een hoofdzakelijk maatschappelijk doel vaak in het publieke domein, zoals inrichting en beheer van de openbare ruimte. Civic crowdfunding schuurt aan tegen de publieke taak en tegen bestaande relaties tussen burgers en overheid. Juist dat maakt deze vorm van crowdfunding zo spannend.

Die initiatieven zijn doorgaans kleinschalig en hebben niet meer dan 5.000 euro nodig (Davies, 2014). Ze variëren van buurttuinen tot festivals en van tijdelijk gebruik van openbare ruimte tot fysieke plekken voor gemeenschappelijke activiteiten. De befaamde Luchtsingel in Rotterdam behoort met 50.000 euro tot de grotere Nederlandse initiatieven. Maar civic crowdfunding groeit gestaag. In Nederland werd in 2014 naar schatting 6 miljoen euro opgehaald, en dat bedrag verdubbelt elk jaar (Douw & Koren, 2015).

Overheid ziet uiting van participatieve democratie…

De groei van civic crowdfunding past helemaal in de tendens van een terugtrekkende overheid en een meer ondernemende samenleving. Er zijn daarom maar weinig overheden die het niet aanmoedigen dat burgers zelf steun en financiële middelen werven voor hun initiatieven. Zeker zolang die initiatieven in aantal beperkt blijven en relatief kleinschalig zijn, wordt civic crowdfunding vooral nieuw en leuk gevonden en een tastbaar kenmerk van een actieve lokale samenleving.

Bij het crowdfundingplatform ‘Voor je Buurt’ zien we dat onder het positieve geluid onzekerheid schuilgaat over de rol die de overheid hierbij kan of moet spelen. Voor je Buurt werd in 2012 opgericht met de bedoeling om als lerend platform praktijkkennis op te bouwen en overheden te ondersteunen bij beleid ten aanzien van crowdfunding. Overheden die een actieve rol pakken doen dat meestal vanuit de gedachte dat crowdfunding inzichtelijk maakt of er voor een bepaald initiatief voldoende lokaal draagvlak bestaat. Zo heeft New York een eigen portal voor Kickstarter, Londen op het Britse Spacehive en Amsterdam voor Voor je Buurt. Crowdfunding wordt daarmee gezien als een manier om invulling te geven aan een meer participatieve democratie.

…en dat is terecht...

Het is de ervaring van Voor je Buurt dat crowdfunding inderdaad een uitstekend instrument is om op transparante wijze gelijktijdig financiële middelen in te zamelen, draagvlak te vergroten en zelfs actieve betrokkenheid bij een initiatief op te bouwen. We moedigen het daarom alleen maar aan als ook overheden willen inhaken, door bijvoorbeeld kennis en expertise beschikbaar te maken, of door matchfunding (actief meedoneren aan crowdfundingcampagnes) in te zetten, en zo de transparantie van de eigen subsidieverstrekking te vergroten. Voor iedereen wordt dan immers zichtbaarder welke initiatieven gemeenschapsgeld krijgen.

… maar er zijn nog slagen te slaan

Maar wie crowdfunding als vorm van participatieve democratie ziet, moet ook oog hebben voor de (huidige) grenzen van het instrument. Civic crowdfunding is het wilde westen van de financiering van burgerinitiatieven. Het is voor een groot deel nog onontgonnen gebied met veel pioniers en allerlei verschillende varianten. Geld komt meestal binnen als donatie of tegen een geringe tegenprestatie, en wordt op basis van onderling vertrouwen gegeven. Soms is een donateur zijn geld gewoon kwijt als een initiatief niet honderd procent van het doelbedrag ophaalt, terwijl bij andere platforms de bijdrage in zo’n geval weer wordt teruggestort. Er wordt nog volop geëxperimenteerd.

Het ideaal van participatieve democratie is dat er meer gelijkheid voor burgers ontstaat om mee te doen in het democratische proces, en dat daardoor daadwerkelijk meer mensen gaan participeren (zie bijvoorbeeld Beck, 1974, Cook, 1971). Crowdfunding biedt inderdaad een mooie ingang voor participatie, maar er zijn nog wel wat slagen te slaan. Ik wil er drie noemen die stuk voor stuk belangrijker zullen worden naarmate civic crowdfunding verder groeit.

1. Crowdfunding mobiliseert medestanders. Er is geen dislikeknop

De aantrekkelijkheid van crowdfunding zit in de bevlogenheid van de initiatiefnemer. Succesvolle campagnes stralen enthousiasme uit en zijn er op gericht om mensen te winnen voor concrete initiatieven. Voor uitgesproken tegenstanders van een initiatief biedt crowdfunding minder opties. Er is geen dislikeknop en logischerwijs geen optie om negatieve bedragen te doneren. Nu en dan worden er een tegencampagne gestart, maar anti-verhalen doen het meestal niet zo goed. Er zijn wel manieren om de ruimte voor dialoog bij civic crowdfunding te vergroten, maar die staan nog in de kinderschoenen. Het Britse platform Spacehive toont bijvoorbeeld projecten vanaf de ideeënfase, ruim voordat de daadwerkelijke campagne start, zodat al eerder feedback kan worden verzameld.

2. Crowdfunding is voor iedereen. Maar niet iedereen komt mee

Crowdfunding is weliswaar voor iedereen beschikbaar als instrument, maar dat wil niet zeggen dat het laagdrempelig is. Kennis, kunde en kassa zijn bij crowdfunding de drempels. Kennis over het opzetten van een campagne en de vaardigheid en de tijd om campagne te voeren zijn absoluut noodzakelijk. Daarnaast is crowdfunding een vorm van stemmen met geld en hangt participatie voor een belangrijk deel af van iemands mogelijkheden om de portemonnee te trekken. Wat Tonkens (2014) al constateerde voor de participatiesamenleving in brede zin, geldt ook voor crowdfunding: veel mensen komen er helemaal niet in mee. De crowd is maar al te vaak zelf een elite.

De democratisering van crowdfunding is een opgave die beetje bij beetje opgepakt wordt. Via de eerder genoemde pagina van New York op Kickstarter probeert de overheid vooral projecten in lage inkomenswijken te stimuleren. Voor je Buurt ontwikkelt workshops die speciaal op de meer kwetsbare groepen en buurten gericht zijn.

3. Crowdfunding maakt initiatieven mogelijk. Maar niet altijd uitvoerbaar

Het inzamelen van voldoende geld en het opbouwen van een groot draagvlak via crowdfunding is geen garantie voor de uitvoerbaarheid van een initiatief. Dat geldt in het bijzonder als initiatieven haaks staan op bestaand beleid, op ruimtelijke plannen of indruisen tegen wet- en regelgeving. Naarmate initiatieven groter worden, worden ze vaak controversiëler en complexer in uitvoering. Als dat gebeurt blijken participatieve democratie en de representatieve democratie elkaar soms te bijten. In Antwerpen haalde een collectief vorig jaar bijvoorbeeld 100.000 euro op voor studies naar overkapping van de Antwerpse ring, terwijl de stad Antwerpen daar geen noodzaak toe zag.

Bij grotere projecten moet de verwachting van iedereen, dus overheid, initiatiefnemers én supporters, bijgesteld worden. Crowdfunding gaat dan niet meer over snelle uitvoerbaarheid, maar raakt sterk verweven of in conflict met bestaand beleid. De Antwerpenaren die meebetaalden hebben geen verwachting dat de overkapping er snel komt, maar wilden met hun bijdrage wel (politieke) druk zetten. Soms gaat dat ook anders. In Detroit wacht een ontevreden crowd al vier jaar op het standbeeld van Robocop waarvoor zij, tegen de zin van de lokale autoriteiten in, bijna 70.000 dollar inlegde, en waar nog steeds geen locatie voor geregeld is.

Grenzen verleggen

Van overheden die crowdfunding als middel voor participatieve democratie zien, mag worden verwacht dat ze oog hebben voor de te verleggen grenzen van civic crowdfunding. Hetzelfde geldt overigens voor de crowdfundingplatforms. Dat is een voorwaarde voor civic crowdfunding om niet alleen verder te groeien als segment van de crowdfundingmarkt, maar ook als instrument dat daadwerkelijk bijdraagt aan onze democratie. Want die potentie heeft crowdfunding absoluut.

Martijn Arnoldus martijn@voorjebuurt.nl is directeur van Voor je Buurt, crowdfundingplatform voor buurt, dorp en stad. Wie meer wil horen en mee wil praten over hoe crowdfunding de relatie tussen overheid en burgers verandert, is van harte welkom bij het Seminar Civic Crowdfunding op woensdag 10 juni 2015 in Pakhuis De Zwijger. Kijk voor meer info op www.voorjebuurt.nl/seminar/.

 

Noten:

Beck, W. (1974) Democratie in de wijken. Een onderzoek naar buurtacties in Nederland. Van Gennep: Amsterdam.
Cook, T. (1971) Participatory democracy. New York: Harper & Row Publishers.
Davies, R. (2014) Civic crowdfunding: participatory communities, entrepreneurs and the political economy of place. Cambridge, MA: MIT Masters Thesis.
Douw & Koren (2015) Crowdfunding in Nederland 2014. Amsterdam.
Tonkens, E. (2014) Misverstanden over de participatiesamenleving.