Het Voedingscentrum houdt liever de industrie te vriend, of durft zich om andere redenen niet te wagen aan boude uitspraken. Voedingsprofessoren verzanden in geneuzel over vragen of bepaalde stoffen nu wel of niet goed zijn. Daarom, als iedereen in Nederland voedingsgoeroe kan zijn, dan mag ik ook. Hier volgt mijn vuist van vijf. Vijf vuistregels voor een gezonder leven en gezondere samenleving. Deze tips zijn geen van allen nieuw of door mijzelf alleen bedacht[1]. Ze zijn gebaseerd op ‘gezond verstand’ van wetenschappers, onderzoekers en sommige voedingsadviseurs[2].
De Vuist Van Vijf:
1. Eet Echt, drie maaltijden per dag. Eet zo veel mogelijk onbewerkt en gevarieerd: aardappelen, (volkoren) brood, pasta of rijst; groenten, vlees, vis, eieren, noten, zuivel, roomboter of olijfolie. Eet datgene wat de mensheid al langer dan vijftig jaar at, en weet ook welke van deze voedingsmiddelen jouw lichaam wel of niet kan verwerken, dat verschilt per persoon. Deze voedingsmiddelen zijn gezonde brandstof voor je lichaam en bevatten de bouwstoffen, vitamines en energie die je nodig hebt om goed te functioneren. Dit geldt niet voor bewerkt voedsel, dat nauwelijks of geen verse ingrediënten bevat, zoals frituureten of diepvriespizza’s. Eet gevarieerd en zorg voor verzadigende maaltijden, neem er de rust voor, liefst aan tafel. Met een tevreden maag ben je zoveel beter tegen de verleidingen opgewassen. Ouders geef je kind genoeg te eten, echt eten. Voor kleintjes zijn kleinere porties beter, maar vervang dit niet door snoep/koek en geef liever water dan diksap, want dat is gewoon limonade. Geef je kind altijd ontbijt, of anders iets gezonds om mee te nemen, later op de ochtend, géén Snelle Jelle. Zorg voor een gezonde snack als ze uit school komen: thee, crackers, fruit, zodat ze er nog even tegen kunnen tot etenstijd.
2. Beweeg! Dat hoeft niet per se de sportschool te zijn: elke dag overal naartoe op de fiets of meerdere keren per week een flinke wandeling zijn net zo goed. Tuinieren, bezig zijn in en om het huis. Belangrijk is dat je je lichaam goed gaat aanvoelen, dat je plezier ervaart in bewegen en dat je je levend en vitaal gaat voelen (voor zover als mogelijk, indien er sprake is van ziektes. Zoek daarin je eigen weg en evenwicht).
3. Cut the crap/Herken de rommel! Er is zoiets als echt eten en er is vooral heel veel rommel. Hoe handiger verpakt, des te groter de kans dat het om rommel gaat. Dat valt vaak in de categorieën limonade, koek, snoep en snacks. In feite alles wat je niet aan tafel zou eten maar vaak gedachtenloos in je mond gooit of giet, zeker als je maaltijden tekortschieten. Veel van deze rommel doet zich voor als ‘gezonde tussendoortjes’, maar valt in feite in de categorie snoep. Vrijwel alles waar voor kinderen een leuk plaatje op staat is ongezond en valt niet onder de categorie Echt Eten. 
Fabrieksproducten bevatten suiker, vet en/of zout en zijn erop gericht (speciaal zo samengesteld) dat je vooral méér rommel gaat eten of drinken. Dit geldt ook voor frisdranken, al staat er ‘zero’ op. Het geldt ook voor alcoholische dranken en fastfood. Weet dat het rommel is, en zorg dat het nuttigen ervan een uitzondering is, waar je bewust van geniet – anders kun je het net zo goed laten. Maar twee dagen per week troep eten of drinken ‘omdat het weekend is’ is geen uitzondering, maar regel.
4. Doe niet aan diëten!! Doe. Het. Niet. Het houden van een energiebeperkt dieet leidt tot dramatische veranderingen in je hormoonhuishouding, zodat je verbranding omlaag gaat en je hongergevoel omhoog. De succeskans van diëten is ontstellend laag, de schade daarentegen groot. Overgewicht zou voor een belangrijk deel juist weleens het gevolg kunnen zijn van het vele malen diëten. Vind balans in jezelf zonder zelfhaat, maar door juist te zoeken naar goede voeding (van pure producten, zie nr. 1) en prettig bewegen. Eet gezonde, voedzame maaltijden: veel mensen zijn voortdurend op dieet en ‘kiezen juist daarom ongezond, ze bezwijken voor de verleidingen, omdat je lichaam vraagt naar gezonde brandstof’. Dat beantwoorden ze dan met toegenomen zelfhaat, wat weer leidt tot stress.
5. Vermijd stress: Probeer ook tijdig rust te nemen, zeker als je stress ervaart. Stress is erg ongezond voor lichaam en geest. Zoek hulp, ook als je rookt of teveel drinkt. Wees lief voor jezelf, maar vooral ook voor anderen. Maak geen gemene opmerkingen over mensen met overgewicht. Je hebt geen idee hoe lang die al vruchteloos proberen af te vallen, hoezeer ze al beschadigd zijn door discriminatie en buitensluiten. Negatief praten over andermens’ lichaam brengt schade toe, aan die ander maar ook aan jezelf.
Een structureel probleem vergt een structurele aanpak
Dit zijn de vuistregels voor een gezonder en prettiger leven. Maar individuele tips zijn niet voldoende. Ongezond eten is veel meer een structuurprobleem dan een individueel probleem. Overheid en Voedingscentrum blijven ervan uitgaan dat mensen ‘bewuste’ keuzes maken, maar in hoeverre is dat zo? Wetenschappers weten allang dat de meeste voedingskeuzes onbewust plaatsvinden. Het is vooral de dagelijkse omgeving die de ongezonde keuzes de makkelijkste maken. Gezonde keuzes zijn mogelijk, maar vergen méér inspanning, kennis, geld en tijd dan de ongezonde. Niet iedereen beschikt in alle gevallen over de voorwaarden om die gezonde keuzes te maken, niet iedereen heeft evenveel grip op de eigen leefomstandigheden. Daarbij maken mensen vooral deel uit van een eetcultuur, waarin gezonde of ongezonde gewoonten worden ondersteund. Niet mee mogen doen leidt tot eenzaamheid en stress.
Bovendien is overgewicht in hoge mate een armoedeprobleem, omdat in die situatie de genoemde ruimte, kennis, geld en mogelijkheden vaak ontbreken, in combinatie met vaak zeer stressvolle sociale en individuele omstandigheden: ziekte, verslaving, werkloosheid, uitzichtloosheid. Sociale stress leidt zelf tot ongezonde keuzes, ook op voedingsgebied, zie ook het boek Schaarste[3]. Overheidsbeleid zou daarom een gezonde(re) leefomgeving mogelijk moeten maken, voor iedereen. Dat houdt in dat er een gericht armoede-gezinsbeleid moet komen. Niet, zoals nu vaak ervaren wordt, controlerend en bevoogdend, maar ondersteunend en positief.
Hoezo vrije keuze?
Vrije keuzes zijn een groot goed, maar omgevingen waarin we verkeren zijn niet altijd even vrij. Om de ‘vuist van vijf’ te kunnen naleven, zou je zelf al je eten moeten kopen én maken. Voor veel mensen is dit moeilijk, zeker als je veel buitenshuis bent. Overgewicht is niet voor niets toegenomen met al het gemaksvoer en snacks onderweg. We hebben een steunende structuur nodig, waarin gezond eten ook makkelijk is.
Met name die omgevingen waarin mensen juist mínder keuzevrijheid hebben, moeten daarom gezonder worden. Ziekenhuizen (opgewarmde magnetronmaaltijden! Cup-a-Soup in de keukentjes!), scholen, kinderdagverblijven, bedrijven: sluit aan bij de behoefte van mensen aan gezonde, voedzame maaltijden. Geef er de ruimte, prioriteit en gelegenheid voor. Een gezond mens in een gezond lichaam zou centraal moeten staan, en overal mogelijk gemaakt moeten worden. Smaaklessen op moeten gaan over eten als gezonde brandstof. Elke verwijzing naar ‘dik worden’ is stigmatiserend en leidt tot de onjuiste conclusie dat kinderen met overgewicht ‘dus’ ongezonder eten dan dunne kinderen en dat dunne kinderen het ‘dus’ beter doen. Het leidt tot pesten en sociale uitsluiting, die op hun beurt kunnen zorgen voor verder overgewicht. Het leidt ertoe dat jonge meisjes al aan de lijn doen. Het leidt ertoe dat ouders hun kinderen voedingsstoffen onthouden, uit angst voor dikke kinderen, uit angst voor sociale uitsluiting.
Voorlichting op scholen is op zich niet voldoende. Gezond eten leer je door dat ook te doen en daar de tijd en ruimte voor te nemen. Houd de commercie hier ver buiten: onbewerkt voedsel kent geen concerns[4]. Schakel lokale leveranciers in en leer kinderen waar hun echte eten vandaan komt.
Het wordt tijd dat we samen gaan werken aan een gezonde omgeving. Als gezond eten normaal en voor iedereen toegankelijk is, dan pas is ongezonde keuze ook werkelijk een vrijwillige, bewuste keuze. En dan houd ik je niet tegen.
Mieke van Stigt
Noten:
[1] Maar ik stel ze wel op persoonlijke titel. Ik word niet betaald door overheid of industrie.
[2] http://kiind.nl/article521/
[3] Sendil Mullainathan en Eldar Shafir (2013): Schaarste. Hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen.
[4] https://www.vn.nl/afvallen-met-coca-cola/