COLUMN Mieke van Stigt: Overheid maakt kinderen dik?

Een gezonde leefstijl van kinderen is de verantwoordelijkheid van ouders. Dat is althans het credo van de overheid en van de voedingsindustrie – en van vele ouders zelf. Het is echter nog maar de vraag in hoeverre dit in de praktijk ook echt zo werkt. De voedingsindustrie spendeert jaarlijks vele miljarden in hun marketing gericht op kinderen.[1]

Kindermarketing maakt een steeds groter deel uit van het dagelijks leven.  Televisieprogramma’s, speelgoed, ontbijtgranen, snacks, kindermuziek , speelgoed, lunchtrommels, dekbedhoezen, internetsites en games, het is allemaal met elkaar verweven en er wordt flink geld mee verdiend. Wie is de grootste speelgoedproducent van de wereld? McDonalds, die bij zijn Happy Meal steevast een stukje speelgoed verpakt, wat een uitstekend lokmiddel blijkt te zijn om kinderen èn hun ouders binnen te halen.

De fabrikanten hebben het kind ontdekt, en hoe. Dat de producten allemaal niet even verantwoord zijn, is daarbij niet te verbazen. Vet en zoet verkopen het best, evenals nu nog meer glitters of nu nog spannender of gewelddadiger games. Het onlangs verschenen rapport van Foodwatch[2], over kindermarketing, heeft nogal wat stof doen opwaaien. Zo blijkt 85 procent van de voedingsproducten die speciaal voor kinderen in de markt gezet worden, ongezond.

De overheid heeft met de producenten afspraken[3] gemaakt over beperking van marketing gericht op kinderen. Maar als er iets duidelijk is, als je door de supermarkt loopt, is dat de fabrikanten zich niet aan deze afspraken houden en op alle mogelijke manieren de grenzen van de wet of zelfs de grenzen van de handhaving van de wet, opzoeken. Blijkbaar is de kindermarketing zodanig winstgevend dat afspraken en gezond verstand niet werken. Het belang van de kinderen en hun ouders, is in dit alles ver te zoeken. Onder het mom van keuzevrijheid en afkeer van een betuttelende overheid, worden ouders en kinderen maximaal blootgesteld aan de invloed van fabrikanten.

In het actualiteitenprogramma Tros Radar[4] stelde professor Jaap Seidell onlangs dan ook terecht dat ouders bewust worden ondermijnd. Marketeers weten precies wat kinderen aanspreekt en hoe ze de gevreesde zeur- en jengelfactor bij kinderen maximaal kunnen bevorderen. Voor ouders is het vrijwel onmogelijk of in ieder geval zeer lastig om daar tegenwicht aan kunnen bieden, terwijl ze in objectieve zin niet of nauwelijks ondersteund worden. Reclames en verpakkingen zijn ronduit misleidend (ontbijtkoek wordt als gezonde keus gepresenteerd terwijl het voor een derde uit suikers bestaat) en etiketten zijn ondoorgrondelijk. Het voedingscentrum raadt het regelmatig eten van koeken als Liga Milkbreaks[5] af, maar ze worden in de markt gezet als gezonde pauzekoek en in de doos zitten ze per twee verpakt…

In dit licht moet de stelling dat ouders verantwoordelijk zijn voor het gezonde eetgedrag van hun kinderen, opnieuw bekeken worden. Want hoe ver reikt de macht van ouders, als de marketing er miljoenen tegenaan gooit om hen te ondermijnen? Hoe ver reikt de macht van ouders, als kinderen het doelwit zijn van een eindeloze stroom aan reclame, al dan niet verborgen in televisieprogramma’s en games en sites op internet? Hoe ver reikt de macht van ouders, als de marketing niet alleen de zeurfactor maximaal triggert, maar ook inspeelt op de voor kinderen steeds belangrijker wordende peer pressure? Hoever reikt de macht van ouders, als de school (v.o.) vol staat met frisdrank- en snoepautomaten, de kantines hun verlokkingen van zoete koeken, kroketten en saucijzenbroodjes etaleren, terwijl de hongerige puber het moet doen met een karig boterhamtrommeltje?

Wat doet de overheid eigenlijk, om ouders te ondersteunen in hun taak om te zorgen voor een gezonde nieuwe generatie? De Landelijke Nota Gezondheidsbeleid van 2011 geeft het standpunt van de overheid weer: “Mensen maken zelf keuzes. Die keuzes worden gemaakt in een omgeving waarin de gezonde keuze makkelijk is.”[6] Tja, loop nu maar eens aan het eind van je werkdag door een willekeurige stationshal. De verleidelijke geuren komen je aan alle kanten tegemoet, terwijl de gezonde keuze vrijwel niet te vinden is, of onwaarschijnlijk veel duurder. Kom maar eens in een sportkantine, zwembad of schaatsbaan. Wat is er te koop? Friet en fris. En dan terug naar school, hoezo worden de keuzes van jongeren gemaakt in een omgeving waarin de gezonde keuze gemakkelijk is? Terwijl de frisdrankautomaten overal staan, en de flesjes water bijna even duur als de veel verleidelijker Cola? En het broodje gezond de duurste keuze is van het kantineaanbod?

Over jongeren zegt de nota het volgende: “Naast bevordering van (het aanleren van) een gezonde leefstijl, vroege signalering van risico’s en inzet op weerbaarheid om dagelijkse verleidingen te weerstaan, vindt het kabinet dat het stellen van grenzen en het stimuleren van een gezonde basis bij de jeugd gerechtvaardigd is.” Van dit alles is in het overheidsbeleid niets terug te vinden.

Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG), hèt overheidsprogramma voor gezonde leefstijl bij kinderen en jongeren, is op zijn best halfslachtig te noemen. Niet alleen hebben juist de grote voedingsmerken een stevige vinger in de pap, van het stimuleren van gezonde keuzes en het stellen van grenzen is nauwelijks sprake. Evenmin als inzicht in de successen die inmiddels behaald zouden moeten zijn, of de vraag waar het overheidsgeld vanaf 2005 is gebleven. Het geeft te denken dat zowel JOGG als de grote voedingsindustrie gebruik maken van hetzelfde reclamebureau.[7]

Voor het bedrag van 50.000 euro, peanuts voor dergelijke partijen, hebben de voedingsmerken hun toegang tot de nieuwe consumenten gewaarborgd. Maar wat doet Coca Cola in het Nederlandse gezondheidsbeleid? Het mag intussen toch wel bekend worden verondersteld dat juist frisdranken een belangrijke bijdrage leveren aan het obesitasprobleem? En dat frisdranken niet bijdragen aan een gezonde leefstijl? Waar op scholen voor voortgezet onderwijs de frisdranken inmiddels zorgen voor een onmisbare bijdrage aan het schoolbudget, heeft de voedingsindustrie op basisscholen de schoolmelk gekaapt en omgetoverd tot een ongezonde pauzedrank met kleurstoffen en zoetstoffen in de vorm van Optimel en halfvolle chocolademelk[8].

De Nederlandse overheid gelooft heilig in de publiek-private samenwerking (pps), die zijn zien als een “kansrijke methode methode om gezonde keuzes aantrekkelijk en toegankelijk te maken”.[9] Dit blijkt op geen enkele manier uit de resultaten van het overheidsbeleid. In de praktijk hebben de grote fabrikanten via het overheidsbeleid direct toegang tot onze kinderen en pubers, en worden ouders met hulp van de overheid ondermijnd, niet ondersteund. De opbrengsten zijn voor de grote firma’s, de kosten (obesitas en ziekte) zijn voor de samenleving.

Een gezonde schoolomgeving ontbreekt, evenals structurele voorlichting en voedingskennis in de school. Ja, er is een programma dat “gezonde schoolkantines” aanmoedigt, maar de vrijblijvendheid ervan druipt er aan alle kanten af.[10] Ouders kunnen via de medezeggenschapsraad van de school aandringen op een gezonder aanbod in de kantines. Maar hoe haalbaar is dat voor individuele ouders? Maar al te vaak blijkt dat de benodigde meerderheid niet gehaald wordt, of dat de kantinefranchiser nou eenmaal winst moet maken. Nogmaals, wat is dan de macht van de ouders?

Begin dit jaar maakte de staatssecretaris van Rijn van volksgezondheid 26 miljoen extra beschikbaar voor het bevorderen van een gezonde leefstijl bij kinderen.[11] Paul Rosenmöller (sinds 2005 het boegbeeld van JOGG) vierde dat met champagne[12],  terwijl er voor particuliere initiatieven geen geld beschikbaar is. Er is bijvoorbeeld in Amsterdam een succesvol pilot-programma geweest, dat een gezonde lunch op school organiseerde.[13] Ondanks de successen voor zowel gezondheid als leerprestaties en het gedrag van kinderen, is er voor een vervolg geen budget.

De overheid zou de taak van ouders moeten ondersteunen en zich meer moeten bekommeren om de gezondheid van de kinderen dan om de gezondheid van de financiële boekhouding van de grote voedingsmerken. Als beide ouders werken –hetgeen ook door de overheid aangemoedigd wordt- brengen kinderen lange dagen door op school. Het is niet verwonderlijk dat pubers dan naar de gevulde koeken of saucijzenbroodjes reiken, zij zijn in de groei en hebben honger. Maar als de school nu eens gratis of heel goedkoop echte soep zou aanbieden, en rauwkost of salades, en gesneden fruit? Dan pas zou er sprake zijn van een gezonde keuze in een gezonde omgeving. Laten we jongeren en kinderen op scholen in ieder geval een gezonde omgeving bieden, met frisse lucht, beweging en een gezonde kantine. Waar je `s morgens een broodje kunt krijgen, en tussen de middag bijvoorbeeld een gezamenlijke maaltijd. Jongeren en kinderen die op school gezond eten en daarover ook voorlichting krijgen, eten in hun vrije tijd en thuis ook gezonder.[14]

Als we echt iets willen doen voor onze toekomstige generatie, dan moeten we structureel gaan nadenken over oorzaken van obesitas en daarop een structurele aanpak baseren. Als zelfs Jaap Seidell – die als wetenschappelijk adviseur verbonden is aan JOGG - voortdurend wijst op de gevaren van marketing en de ondermijnende kracht ervan ten aanzien van ouders, dan moeten we die wijsheid omzetten in beleid. De samenwerking van JOGG met die grote bedrijven moet daarom onmiddellijk van de baan. Het wordt tijd voor beleid dat ouders ondersteunt en niet ondermijnt. Het wordt tijd voor een beleid dat een gezonde keuze tijdens de schooldag ook werkelijk mogelijk en aantrekkelijk maakt. Het wordt tijd dat de overheid kiest voor de toekomst van jongeren en niet voor de portemonnee van de voedingsfabrikanten. Met een goede organisatie kan de lokale middenstand ingezet worden om echt puur voor kinderen te koken. Dat schept werkgelegenheid en zorgt voor gezondere kinderen en betere schoolprestaties. Waar wachten we nou nog op?

Dit artikel is 5643 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (4)

  1. http://edition.cnn.com/2010/HEALTH/11/08/twinkie.diet.professor/index.html

    Wat ‘gezond’ is, is maar zeer de vraag. Obesitas is een zeer complex probleem en niet uitsluitend een voedselprobleem. Mijn idee is dat een huidige leefstijl die bestaat uit weinig beweging, veel computeren, tv kijken etc een grotere oorzaak is voor ‘ongezondheid’. Wij als volwassenen geven daarin niet het goede voorbeeld. We kunnen wel een appel eten, maar zitten vervolgens de ganse dag op onze bips naar beeldschermen te turen en vergaderingen bij te wonen, die gelardeerd zijn met een mueslikoek en een kannetje water. Om vervolgens thuis, moe van de emotionele stress, op de bank neer te ploffen waarna we weer achter een ander beeldscherm plaatsnemen om een deadline voor de volgende dag te halen, waardoor we slecht slapen etc etc…. U begrijpt m’n punt. Net zoals het marketinggeweld van de voedseproducenten werkt ook dit lijfstijlmodel (ook gemarketed) voornamelijk onbewust.

    Met gezonde groeten, ik ga bewegen.

    Dave Poiesz

  2. Gezond voedsel is een belangrijk onderdeel van het creëren van een gezonde levensstijl. Maar de basis van gezond leven ligt natuurlijk veel dieper dan het uiteindelijk ongezond eten. In mijn optiek begint dit altijd bij de levensstijl die de ouders hanteren en overbrengen op de kinderen.

  3. Het convenant Gezond Gewicht, het bureau van JOGG, de communicatie rond deze overheidsprogramma’s, de stichting ‘Ik kies Bewust’ , het bedrijf ‘Het vinkje’, partners, ambassadeurs, stuurgroepen, ze zijn allemaal gehuisvest op het zelfde adres, communiceren althans via één postadres dat in bezit is van het communicatie bureau Schuttelaar & Partner.
    Dat is best laakbaar. Er is weinig transparantie bij de verschillende vormen van samenwerking en de geldstroom is compleet buiten zicht. Men hoeft wettelijk geen verantwoording af te leggen omdat het gaat om ‘ambities’ binnen ‘overheidsprogramma’s’.
    Zowel JOGG als het convenant bureau zijn geen juridische rechtspersonen – en dus blijven de geldstromen netjes binnen huis en kijken alleen de huiseigene partners elkaar welwillend (?) op de vingers.

    Men is jaren geleden met de beste intenties aan deze preventie programma’s begonnen, maar inmiddels lijken veel inspanningen vooral bedoeld om de boel bij elkaar te houden.
    De preventie van obesitas is een ‘hot item’. Er gaat veel geld in om, er zijn prima zaken mee te doen. De Overheid wil in dit kader iets organiseren, Schuttelaar regelt het en voert het uit.’

    Het wordt tijd om deze spaghetti van belangen te ontrafelen en de oorspronkelijke doelen weer als uitgangspunt te nemen. Gezamenlijk te werken aan een betere structuur rond beter Eten & Drinken ( oa op scholen ) in Nederland.

  4. Wat een verademing om een goede column over dit onderwerp te lezen. Inmenging van fabrikanten gaat veel te ver en zonder dat men in staat is de ernst hier van in te zien. Wat te denken van kinderdagverblijven die met kunstvoedingsfabrikanten samen werken (lees: sponsoren en activiteiten faciliteren met het oog op verkondiging van het eigen woord)
    Het wordt tijd dat we niet meer alles gedogen onder de noemer vrije markt economie, maar ergens voor durven staan. Nederland: toon ballen!

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.