COLUMN Vrede en onvrede

Het zijn roerige tijden. Griezelige tijden ook. Brexit en de verkiezing van Trump. Het zijn tijden waarin de haat en angst prominent aanwezig zijn en dagelijks in de diverse media op ons afkomen. En die haat wordt verklaard vanuit onderbuikgevoelens bij ‘het volk’. Het volk dat zich bedreigd voelt. Het volk dat de eigen cultuur wil behouden. Het volk dat zich niet gehoord voelt.

Maar is dit ook zo?

Om te beginnen veronderstelt men dat ‘het volk’ de énige echte wijsheid in pacht heeft en dat het hoog tijd is dat daarnaar geluisterd wordt. Daar valt wel het een en ander tegenin te brengen. Om te beginnen is er niet zoiets als ‘het volk’- hoewel Maxima dat natuurlijk nooit mag zeggen. Want wie behoren er tot het volk en waar begint de zo fel bestreden ‘elite die zichzelf heel ruimdenkend vindt, maar in werkelijkheid met oogkleppen op door het leven gaat’?

In de Verenigde Staten waren het vooral witte mensen, en dan met name mannen, ook hoger opgeleid, die op Trump stemden. Van de zwarte bevolking stemde ruim 90 procent op Clinton, van de Latino’s nog bijna 70 procent. Maar dat is niet alles. Ruim 80 miljoen kiesgerechtigde Amerikanen hebben niet gestemd, bijvoorbeeld omdat ze dachten dat hun stem er niet toe zou doen, maar ook omdat de procedure (je moet je op tijd registreren) voor veel mensen te ingewikkeld of omslachtig is. Daarnaast mochten 6 miljoen Amerikanen niet stemmen omdat zij ooit een veroordeling hadden gehad – niet toevallig treft dit lot door onevenredige armoede en discriminatie vooral zwarte inwoners. Uiteindelijk werd Trump gekozen door ongeveer een kwart van de kiesgerechtigde Amerikanen, en blijkt Clinton inmiddels 2,8 miljoen méér stemmen te hebben gekregen. Dus hoezo de ‘stem van het volk’? En wie worden er precies niet gehoord?

Mensen voelen zich bedreigd

Er is nog iets anders. De onderbuik van het volk wordt gezien als beginpunt. Dat is ook de meest gangbare definitie van populisme, namelijk ‘de politieke boodschap dat het goede volk wordt genegeerd, uitgebuit of zelfs gecorrumpeerd door de slechte elite. En daar moet volgens de logica van het populisme verandering in komen; de volkswil moet weer hét centrale uitgangspunt worden in het politieke besluitvormingsproces’, aldus de socioloog Matthijs Rooduijn in NRC. Het uitgangspunt is dat mensen zich bedreigd voelen: ‘Het populisme is een reactie op reële problemen, vooral rond immigratie, waarvan het islamitisch terrorisme het meest dramatische is’, zegt Peter Giesen in De Volkskrant.

Maar hoe reëel zijn die problemen? De cijfers rond immigratie worden schromelijk overschat. Nederlanders schatten dat het aantal moslims in Nederland rond de 19 procent ligt; in feite is dit rond de 6 procent. Ook het gevaar van islamitisch terrorisme blijkt veel kleiner te zijn dan gedacht: slechts 1,2% van de aanslagen in heel Europa tussen 2000 en 2013 was islamitisch geïnspireerd. U leest het goed. Iets meer dan één procent. Daar verandert Berlijn - mocht blijken dat de daders inderdaad de islam als vlag voor hun daden aanvoeren - niet veel aan, hoe gruwelijk de aanslag ook is. Wereldwijd is het islamitisch terrorisme inderdaad een probleem, maar de meeste aanslagen vinden plaats in conflictgebieden, zoals Syrië, Irak en Somalië. Het is wonderlijk dat Peter Giesen van De Volkskrant, toch bekend om zijn inzicht, zo makkelijk over deze feiten heenstapt (en dat deed hij al voor Berlijn).

Feiten zijn niet interessant meer

Nu weet ik ook wel dat feiten niet meer interessant zijn. Dat er zoveel onzin, ophef en nepnieuws op internet en in de media circuleren, dat veel mensen voor het gemak nieuws dat niet in hun wereldbeeld past niet langer geloven. Maar dat wil niet zeggen dat hun wereldbeeld het beginpunt van de problemen is.

Minister Dijsselbloem zegt hierover iets interessants: 'De instabiliteit van de financiële sector heeft enorme schade aan de economie in Nederland en de rest van de Westerse wereld aangericht. Het is een van de factoren die de opmars van het populisme in Europa heeft gedreven. Een totale ontwrichting van het vertrouwen van mensen, van pensioenen van mensen, van werkperspectief.' Hoogleraar ‘banking and finance’ aan de Universiteit Tilburg Harald Benink beaamt dat de overheid als gevolg van de crisis moest bezuinigen op bijvoorbeeld de ouderenzorg: 'Er bestaat een correlatie. Want je ziet dat de problemen in de zorg een belangrijke voedingsbodem zijn voor de programma's van partijen zoals de PVV.'

Nou gaat Dijsselbloem even voorbij aan de actieve keuzes van politici voor marktwerking - en dus voor uitholling van zorg, sociale woningbouw en arbeidsmarkt, massaontslagen versus gigantische bonussen voor bestuurders - maar hij heeft een belangrijk punt te pakken: de bestaansonzekerheid en afbraak van sociale voorzieningen zijn de bodem waarop de giftige zwam van haat wil groeien. Dit raakt niet alleen de witte onderklasse, maar ook een zeer groot deel van de (hogere) middenklassen: in het neoliberale marktstelsel zijn ze elkaars concurrent geworden, waarbij ze hun eigen belangen wel moeten beschermen en waarbij sympathie voor de verliezer verdwenen is. Hij of zij heeft er zelf voor gekozen.

Een nieuwe waarheid

Zo regeren het wantrouwen en de haat inmiddels in de hele samenleving. En dit wordt gekanaliseerd in het vormen van een gezamenlijke vijand: de moslims en hun beschermers in de ‘linkse elite’. En in een ‘waarheid’ waarin dit verhaal dominant geworden is. En dit wordt vervolgens uitentreuren in het klein en in het groot herhaald. Wilders verloor zijn rechtszaak, maar won in de opiniepeilingen door dit frame van onbetrouwbaarheid en onrechtvaardigheid (tegenover hem en ‘het volk’) te herhalen.

De onvrede is een construct en de vele versies van ‘luisteren naar het volk’ dragen hier alleen maar aan bij. We moeten vooral eens goed kijken naar wie er precies belang hebben bij dit construct. Dat zijn de ontregelaars, de hedendaagse Machiavelli’s, degenen die macht ontlenen aan totale verdeeldheid. Die zo’n aanslag als nu in Berlijn met graagte aangrijpen om hun haat verder te verspreiden, om het politieke bestel totaal te ontregelen. Bijvoorbeeld door Angela Merkel persoonlijk te verwijten dat ze bloed aan de handen heeft door deze aanslag (Wilders, alweer gekozen tot politicus van het jaar) of dat het Merkel’s doden zijn (de Duitse populistische partij AfD). Als je denkt dat dit een rechtstreeks gevolg is van de aanslag, kijk dan eens terug naar de stilte rond Breivik en Lubitz.

Onvrede over onvrede

Het is een giftig, fataal construct dat totaal voorbij gaat aan de werkelijke volkswil: de behoefte aan veiligheid en verbondenheid. Mensen willen in overgrote meerderheid in vrede en harmonie met elkaar leven. Een heel dorp dat gezamenlijk een huis koopt voor een asielszoekersgezin, of mensen die geschrokken en angstige moslims steunen in deze zwarte tijd. Ze zijn er en het zijn geen uitzonderingen.

Ondertussen zet men ons tegen elkaar op. Het is tijd om daar niet langer gehoor aan te geven maar te luisteren naar onze echte, gemeenschappelijke onderbuik.

Over het touwtje uit de brievenbus van Jan Terlouw is laatdunkend gedaan. Natuurlijk kun je een gevoel van veiligheid niet zomaar oproepen en zeker niet tot de verantwoordelijkheid maken van degenen die het meest van onveiligheid te lijden hebben. Maar zijn oproep werd in de sociale media massaal gedeeld. Nogal opmerkelijk voor ‘het volk’ dat zich miskend zou voelen. Velen herkenden het verlangen dat hij uitsprak, het verlangen naar vertrouwen, wederkerigheid en menselijkheid. Dat is op zich nog niet voldoende, maar het is een begin. Een begin van het besef dat we van haat en ontmenselijking allemaal ongelukkig worden.

Ik wens u allen goede kerstdagen en een vreedzaam 2017.

Dit artikel is 4373 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (4)

  1. De schrijver verlangt terug naar een verleden dat er nooit is geweest en waarin alle schanddaden werden ontkend, waarin er geen misdaad, verkrachting, kindermisbruik etc. etc. etc. was, Die ontkenning en de daarop gebaseerde toren van arrogantie van ‘wij weten wat goed voor u is’, de missende nederigheid van politici en politieke partijen, de hijgere geilheid van de media om te scoren, kortom het weefsel van de samenleving: dat is wat er niet meer werkt, dat is wat de ” Macchiavelli” veroorzaakt. Ik ben c.q. wij zijn slim genoeg om te zien dat politici nergens meer voor of achter staan, omdat de eerste gedachte uitgaat naar het compromis en de gevolgen voor het aantal stemmen. Niemand die meer stelling neemt en niet alleen kretologie blaat, maar ook vasthoudt aan het eigen standpunt en durft zichzelf, het eigen eerder ingenomen standpunt en de gevolgen daarvan kritisch onder ogen te zien. Wilders spreekt daarom aan omdat hij keihard vasthoudt aan wat hij zegt. Never mind dat hij uit zijn nek lult. Maar hij is in ieder geval niet iemand die met alle politiek opportune winden mee ruft.

    Het brievenbustouwtje van Jan Terlouw is in diverse kranten gefileerd als nostalgische onzin. Dat schetst precies het probleem van de schrijver. De hunkerende blik achteruit vanuit angst voor de toekomst ontneemt het zicht op de zelf gecreërde actualiteit en de consequenties daarvan. Ik wil geen Nederland van Wilders, maar constateer dat de moedwillige, opzettelijke blindheid als die van de schrijver ons daar regelrecht naar toe leiden. God, wat haat ik jullie. In je desastreuze blindheid stuur je Nederland rechtstreeks de hel van Wilders in.

  2. Beste CitiZen. Je zegt het heel goed, het verlangen naar het brievenbustouwtje (bij mij hangt er een, trouwens) is nostalgie: het diepe verlangen naar menselijkheid, vertrouwen en verbondenheid. Juist dit diepe verlangen kenmerkt de mensheid. Evenals haat, trouwens, die ook menselijk is. Haat ontstaat vanuit miskenning, vanuit angst, vanuit verlies aan verbondenheid. En het is precies die haat die ons nekt. Weet waar je voor kiest. Veel liefs en fijne kerstdagen.

  3. Ik heb je artikel gelezen. Het valt me op, dat je aangeeft, dat mensen vooral in harmonie en vrede met elkaar willen leven maar daar eigenlijk verder geen voorbeelden van laat zien die dit bevestigen? Daarnaast ga je uitgebreid in op wat het volk wil en of wat hun onderbuikgevoelens zeggen. Wie zijn het volk? De schreeuwers, de media, die de schreeuwers een podium geven? En het volk, dat niet schreeuwt? Wat weten we van hen? Wat willen zij? Wat zijn hun ideeën over de samenleving en de toekomst? Daarnaast wordt de verkiezingsuitslag van Trump geanalyseerd? Wat wordt er precies geanalyseerd? Met welk doel?Werd dit ook gedaan toen Obama de verkiezingen won? Ik ben eigenlijk wel benieuwd naar de reden waarom stemmers, die eerst op Obama hebben gestemd nu op Trump hebben gestemd? Is dit al onderzocht? Ik hoop, dat er in 2017 meer onderzoekers en journalisten op zoek gaan naar wat er wel goed gaat, wat er beter kan en hoe alle burgers meer gehoord kunnen worden en er open wordt gestaan voor constructieve ideeën en praktijken vanuit de samenleving. Ik wens iedereen een heel positief 2017 waar meer aandacht komt voor een constructieve samenleving en alle bruggenbouwers meer waardering en erkenning krijgen!

  4. Ad Stigts 22.12.16: ‘Mensen willen in overgrote meerderheid in vrede en harmonie met elkaar leven.’

    Een verlammende Kerstboodschap of ook het ridicule opentrappen van een deur van slot af, met in alle gevallen enige gène gedeponeerd. Nonsens dus. Totdat zich het schuchtere feit opdringt dat Stigts ‘overgrote meerderheid’ uiteenvalt in groepen die zeer verschillend denken over wat die ‘vrede en harmonie’ inhoudt, feitelijk of wenselijk. De een z’n vrede is de onvrede van de ander. Wat Stigt professioneel gezien bij voorbaat had moeten weten. En er rekening mee houden. Als sociologe. Niet als heilssoldate.

    Zo’n divergerende groep zou objectief die onder de banier van G. Wilders verzameld kunnen zijn, maar Stigt mag hem cum suis niet, en verwerpt hem/ze tamelijk absoluut. Met welke gezindheid zij haar eigen Kerstverhaal intrinsiek schaadt, zeg maar teniet doet. Ze kiest partij.

    Soms is de veiligheid van de één de onveiligheid van de ander en vv, en wat moet je dan? Pas vanaf dit vraagpunt begint de Sociologie aan haar verplichte taak: het onderscheiden van (sub) groepen en kritiek op de individu, in naam van de samenleving. Ervóór hebben we met populaire theologie, – ideologie en partijgangers te maken.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.