Als een kind of een gezin in de problemen komt, staat niet automatisch meer een leger aan familie, vrienden en buren klaar. Niet altijd kunnen de ouders die zware rol aan. Het gat in de sociale infrastructuur wordt gevuld door een leger van politiemensen, buurtregisseurs en professionele toezichthouders. Ook de jeugdzorg probeert de lacune te vullen. De even snelle als bizarre stijging van de kosten van de intensieve jeugdzorg is daar een aanwijzing van. In het onderwijs zien we een enorme groei van het aantal kinderen met een rugzakje. Het ene kind krijgt de diagnose adhd, het andere die van een zwaardere of lichtere vorm van autisme.
Opvoedvragen zijn geen zorgproblemen
De opgave waar we in Nederland voor staan, is hoe we ontzorgen: hoe we met behulp van eigen krachten en sociale netwerken niet langer opvoedvragen tot zorgproblemen maken. Dat geldt op veel terreinen, maar zeker voor de opvoeding. Daarvoor zijn verschillende redenen. Misschien is nog het minst doorslaggevende dat de kosten van de jeugdzorg eenvoudigweg niet meer zijn op te brengen. Steeds duidelijker wordt dat we een weg bewandelen die onvoldoende soelaas biedt. Het beleid is te veel gebaseerd op de illusie dat je de directe omgeving niet nodig hebt om problemen op te lossen. In het geval van kindermishandeling werken we liever met een systeem van risico-indicaties (om het misbruik te voorkomen), zware hulpverlening en uithuisplaatsing, dan dat we de buren of familie inschakelen.
Eigen netwerk heeft voldoende power
Gelukkig proberen mensen ook het heft in handen te nemen. Een voorbeeld zijn de Eigen Krachtconferenties, waarin mensen met problemen gevraagd wordt te zoeken naar mensen in hun eigen sociale netwerk om problemen op te lossen. In Amsterdam leidde het al tot spectaculaire resultaten. Eenzelfde streven naar problemen op eigen kracht oplossen (empowerment) zit achter de filosofie van de Pedagogische Civil society die door de Utrechtse pedagoog Micha de Winter in het debat is geïntroduceerd.
Ontzorgen vraagt om mentaliteitsverandering zorgverleners
Maar helaas is de strijd nog niet gewonnen. Als je werkelijk wilt ontzorgen, en mensen weer het heft in eigen hand wilt geven, vergt dat een radicale mentaliteitsverandering in de zorg. Veel zorgverleners hebben wel de mond vol van empowerment, maar de cruciale vraag is of ze ook uit de rol van grote probleemoplosser durven te stappen. Voor een deel van de zorgsector zal het ook een erkenning moeten zijn dat het aanbod van intensieve zorg wordt toegepast op veel lichte problemen.
Met concrete initiatieven moet duidelijk worden gemaakt dat het anders kan. Tot nu toe is een aantal initiatieven door de overheid gesubsidieerd. Over het algemeen zijn het zeer sympathieke projecten, gericht op het stimuleren van ontmoetingen tussen ouders. Zoals mama-cafés, waarin jonge moeders ervaringen uitwisselen. Maar nog interessanter wordt het als ouderen en jongeren samen proberen de spanningen in hun buurt te verminderen (zoals in Venlo gebeurt), of bij kindermishandeling de familie en omgeving in te schakelen.
Of de jeugdzorg daardoor ook goedkoper wordt? Dat zou mooi meegenomen zijn.