Het verhaal van de Torteltuin begint bij een stukje braakliggend grond in een Vinex-wijk in Zwolle. De grond lag bezaaid met zwerfafval en puin en de buurtbewoners gebruikten het als dumpplaats voor de slakken uit hun tuinen. In een strenge winter bevroor het water dat door het puin op het veld was blijven staan. Kinderen schaatsten op de spontane ijsbaan en de buurt had het gezellig in de tuin. De bewoners verzonnen ter plekke om van het slakkenveld een natuur- en speelplek te maken, waar ook de gemeente Zwolle enthousiast op reageerde. Het plan paste prima bij de nieuwe regeling Tijdelijk Grondgebruik.
Maar de gemeente liet vervolgens jarenlang weten dat er, ondanks het mooie doel, geen permanente speelplek kon komen, omdat de grond geclaimd was door een projectontwikkelaar. Dit obstakel verdween toen een nieuwe gemeentelijke projectleider de telefoon pakte en de projectprojectontwikkelaar vroeg of ze plannen hadden en wat ze van een tijdelijke speelplek zouden vinden. De projectontwikkelaar had geen bezwaar, en dus kwam er een speeltuin met verschillende speeltoestellen.
Onthutsend: de gemeente wil huur
Hierna wilde de gemeente dat de inwoners huur zouden gaan betalen om zo haar onkosten voor personeel en rentelasten voor de grond te dekken. De inwoners waren onthutst. Ze hadden al het werk vrijwillig gedaan en de kosten van de speeltoestellen uit eigen zak betaald. De ambtenaar van de gemeente vond deze argumenten legitiem en maakte met de wethouder een raadsvoorstel dat tijdelijke speelplekken vrijstelde van huur betalen.
Dan stuurt de gemeente een dik contract om de overeenstemming te bezegelen. Dit gaat de inwoners veel te ver. Zo moeten ze na het tijdelijke gebruik de grond bouwrijp opleveren terwijl er al puin in zit. Ze stellen wijzigingen voor, waar de gemeente niet op reageert.
Op een mooie lentedag tovert de hele buurt het Slakkenveld om tot de Torteltuin. De gemeente schrikt van de voortvarendheid van de bewoners. Het is crisis in het gemeentehuis, waar druk wordt gediscussieerd, totdat iemand op het stadskantoor de gewetensvraag stelt: ‘Wat is nu de bedoeling? Willen we echt de politie inzetten voor drie moestuinbakken?’ Er volgt een ontnuchterend gesprek en uiteindelijk belt de ambtenaar met de inwoners om samen een soepeler contract op te stellen.
Relaties als tegenwicht voor regels en rendement
De ontstaansgeschiedenis van de Torteltuin legt nieuwe vormen van het samenspel tussen overheid en samenleving bloot. Centraal in het verhaal staat de relatie tussen de gemeente en de buurtbewoners en het streven om samen een gemeenschappelijk doel te realiseren. Dit doel noemt Wouter Hart (2012) 'de bedoeling'.
Een manier waarop de gemeente relaties aangaat met de burgers is door middel van regels en regels handhaving. Werken met regels kan uit de hand lopen. Het is dan nodig om terug te keren naar de bedoeling van een project en contact te maken met betrokkenen. Bij de Torteltuin belde de ambtenaar met de projectontwikkelaar en wist het project zo verder te brengen.
Een andere vorm van samenspel tussen overheid en samenleving betreft de bedrijfsmatige en marktgerichte benadering. Eenzijdig denken in rendement schuift maatschappelijke waarden terzijde, zoals huur vragen voor een speeltuin die mensen zelf aanleggen. Opnieuw zorgde een ambtenaar voor een doorbraak door te luisteren naar de inwoners en terug te keren naar de bedoeling.
Het verhaal van de Torteltuin laat zien hoe de overheid de transitie naar een nieuwe gemeentelijke rol kan vormgeven. De gemeente Zwolle heeft veel geleerd van het burgerinitiatief en ondersteuning van andere initiatieven gaat sinds de Torteltuin sneller en met minder obstakels van regels en geld. Medewerkers zijn trots op de Torteltuin als een voorbeeldverhaal voor een nieuwe manier van werken vanuit relaties.
De leefwereld is binnen de overheid aanwezig
Wouter Meninks vroeg in de discussie op deze website over systeem- en leefwereld om praktijken te bespreken. Het verhaal van de Torteltuin brengt zo’n praktijk tot leven en laat zien dat er geen kloof hoeft te zijn tussen een systeemwereld van de overheid en de leefwereld van mensen. De basis is én blijft de wil om iets voor anderen te betekenen. Die leefwereld is ook binnen de overheid aanwezig. Werken vanuit regels en geld blijft nodig, het maakt van een overheid een betrouwbaar instituut. Maar het werken met relaties laat de overheid doen wat de bedoeling is: samenwerken met burgers. Het vertellen van verhalen helpt hierbij.
De Torteltuin is trouwens prachtig geworden, kijk hier naar de film over de tuin. Kinderen hebben hun eigen zaadjes zien groeien; aardbeien en andijvie zijn rijkelijk geoogst. Een vrouw, die als vluchteling in Nederland is gekomen, leert de Nederlandse taal boven de moestuinbakken en is volledig opgenomen in het sociale leven in de buurt. De inwoners maken ondertussen alweer plannen om energie-producerende huizen te realiseren.
Kirsten Notten is filosoof en verhalenverteller. Jarenlang werkte ze aan strategische processen bij de overheid. Nu werkt ze met haar eigen bedrijf Waterschrijver als storyteller en strateeg in de publieke sector.
Literatuur
Hart, W. (2012) Verdraaide organisaties. Vakmedianet.