Het Danspaleis is ontstaan vanuit het idee dat ouderen behoefte hebben aan beweging en sociaal contact. Muziek kan deze twee verbinden. Inmiddels zijn er bijna dagelijks Danspaleizen door het hele land. Gordijnen dicht, stoelen aan de kant. De ruimte gevuld met platenkoffertjes, kanten tafelkleedjes, een grammofoonhoorn en een schemerlamp. Gedurende twee uur draait de 'platendraaier' hitjes uit de jaren '40 en '50, vertelt zij over de platen of deelt ze persoonlijke ervaringen van deelnemers. Andere vrijwilligers stimuleren de deelnemers om op de dansvloer te komen.
Het Danspaleis wordt gehouden in verzorgingstehuizen voor de bewoners en mensen uit de buurt. Maar ook in buurthuizen of op locaties met een historisch karakter waaraan vooral zelfstandig wonende ouderen uit de buurt deelnemen. Per Danspaleis nemen tussen de 25 en 50 mensen deel van rond de 75 jaar oud.
Samen met de bedenkers de effectiviteit testen
Jan Willem van de Maat, onderzoeker van Movisie en deskundig op het gebied van ouderenzorg en eenzaamheid, onderzocht het Danspaleis op haar effectiviteit. Dit deed hij met de 'Theory of Change'-methode. Met de initiatiefnemers bracht hij de beoogde doelen en de manier waarop het Danspaleis daar naartoe werkt onder woorden: 'Als we dit doen, dan bereiken we dat …'. Vervolgens zocht hij naar de wetenschappelijke onderbouwing voor deze veronderstellingen (de ‘verandertheorie’). Tenslotte toetste hij of de doelen in de praktijk bereikt werden. Dat deed hij door middel van observatie, drie groepsinterviews, interviews met een activiteitenbegeleider en met twee vrijwilligers.
Tegen eenzaamheid, voor gezondheid en levenslust
De drie hoofddoelen van het Danspaleis zijn: het verminderen van eenzaamheid bij de deelnemers, het verbeteren of behouden van hun fysieke en mentale gezondheid, en het vergroten van hun levenslust.
Over de eenzaamheid zegt Van de Maat: 'Iedereen is wel eens eenzaam. Het wordt een probleem als mensen vereenzamen. Dan komen ze in een neerwaartse spiraal van zelfregulering. Mensen trekken zich terug omdat ze zich eenzaam voelen, ze interpreteren sociaal contact negatief en kruipen nog meer in hun schulp. Hun eigenwaarde en zelfvertrouwen daalt.'
Het Danspaleis helpt dit proces te doorbreken door nieuwe contacten op te doen en bestaande contacten te verdiepen, tijdens het (soms intieme) dansen. Het feest leidt de deelnemers af van een negatieve gedachtestroom en wakkert levenslust aan.
Ook het verbeteren en behouden van de fysieke gezondheid wordt bewerkstelligd met het Danspaleis. Dansen vergt fysieke inspanning, mentale coördinatie en creativiteit. Muziek prikkelt bovendien de hersenen door positieve herinneringen uit de jeugd op te roepen. Zelfs muziek uit tijden van oorlog of armoede. Van de Maat: 'Die muziek hoorden de deelnemers destijds ook tijdens fijne momenten: als ze uitgingen of bij verjaardagen. Het zijn ook vooral vrolijke nummers van bijvoorbeeld cabaretiers.'
Het vergroten van de levenslust gebeurt door de feestelijke entourage, de vrolijke muziek en de enthousiasmerende vrijwilligers die 'letterlijk twee uur lang lachen'. Niks hoeft, alles mag. Het is gewoon feest.
Van een zoveelste vorm van entertainment tot een reden tot leven
Afgaande op de wetenschappelijk bekende werkzame mechanismen is het Danspaleis dus effectief. In de praktijk worden de effecten echter heel uiteenlopend ervaren. Bij de buurtedities blijken bijvoorbeeld meer nieuwe contacten gelegd te worden dan bij de zorgedities. In verzorgingstehuizen is het Danspaleis een van de activiteiten die wordt gehouden en kennen de mensen elkaar al.
Hetzelfde geldt voor de betekenis die het Danspaleis heeft voor de deelnemers. Voor sommige deelnemers is het een vorm van amusement. 'Morgen is er weer een andere activiteit.' Anderen, vaak zelfstandig wonende ouderen, leven er enorm naartoe. Voor hen kan het zelfs een reden om te leven zijn. Een van de deelnemers zei in het onderzoek dat hij zonder het Danspaleis euthanasie zou overwegen. Van de Maat: 'Dat geeft ook maar weer aan wat het kan betekenen om iets te hebben waar je je thuis voelt. Als je niks hebt om warm voor te lopen, wordt het leven wel heel zwaar, zeker als je chronisch ziek bent. En dan hoef je nog niet terminaal te zijn.'
Van de Maat wijst op een vernieuwend aspect van het Danspaleis. 'Het Danspaleis spreekt een ander soort kwetsbare ouderen aan, dan die je vaak ziet bij activiteiten als een bingo-avond. Mensen die van muziek houden en daar zichzelf in kunnen uitdrukken. Excentriekere mensen. Het is voor gemeenten belangrijk om zich te realiseren dat de diversiteit onder kwetsbare ouderen groot is en er dus ook verschillende activiteiten en ontmoetingsmogelijkheden moeten zijn.'
Eenvoud is sterkte en zwakte
Hoewel het Danspaleis in al haar eenvoud goede resultaten boekt, is die eenvoud zowel haar sterke kant als haar zwakte. 'Eenzaamheid is zeer complexe individuele problematiek. Internationaal onderzoek wijst uit dat het oplossen ervan maatwerk vereist, dus toegespitst op de persoonlijke situatie,' schrijft Van de Maat in het onderzoeksverslag. 'Tot nu toe was in het kort de redenatie van het Danspaleis: we brengen mensen met behulp van muziek met elkaar in contact en dan gaat het vanzelf goed. Maar dat is een hele grove aanpak om mensen uit eenzaamheid te helpen, omdat de situatie voor iedere deelnemer verschilt. Soms is een betere eerste stap om positiever te denken of zelf initiatief te nemen om eruit te komen.’
Tegelijkertijd, relativeert Van de Maat, 'moet het ook geen technische cursus worden waar mensen vaardigheden komen leren. Dan sla je het idee van het Danspaleis dood. Het is dus de truc om die elementen erin te weven, zonder de laagdrempeligheid en charme van het Danspaleis te verliezen.'
Sterre ten Houte de Lange is freelance journalist.
Bron
Maat, J.W. van de (2017). Het Danspaleis tegen het licht. Evaluatieonderzoek aan de hand van de Theory of Change. 'De kers en de slagroom op het leven'. Utrecht: Movisie (3 maart 2017).
Foto: Dennis van Zuijlekom (Flickr Creative Commons)