Seks is alom aanwezig in het leven van onze jongeren. Behalve leuke, spannende en fijne seks, krijgen ze ook veel te maken met ongewenst en grensoverschrijdend gedrag. Zowel fysiek contact zoals zoenen of aanraken, als niet-fysiek contact zoals seksueel getinte opmerkingen, het nabootsen van seksuele bewegingen of het laten zien van seksuele foto’s en filmpjes. Een krappe dertig procent van de leerlingen in onderzoek van Movisie en TNO (de Lijster, et al., 2016) gaf aan afgelopen zes maanden slachtoffer te zijn geweest van ongewenst seksueel gedrag. Dit is zorgelijk, onder andere omdat jongeren die slachtoffer zijn geweest van seksueel grensoverschrijdend gedrag een verhoogd risico hebben om dit vaker mee te maken.
Lesprogramma Benzies & Batchies
Benzies & Batchies is een seksueel voorlichtingsprogramma voor scholieren van de middelbare school, van tussen de 12 en de 16 jaar oud. Benzies zijn straattaal voor pooierbakken. Dito voor batchies, dat schaars geklede meisjes betekent. Het programma bestaat uit een theatervoorstelling en een discussie tussen leerlingen onder leiding van de peer educaters. Daarna krijgen de leerlingen onder de noemer ‘Ik hou van mij’ drie weerbaarheidslessen van 100 tot 150 minuten, gegeven door ervaren trainers. Het programma wordt afgesloten met een les door een docent van school.
Experimenteel onderzoek naar korte en lange termijn effecten
Movisie en TNO hebben deze interventie middels een experimenteel onderzoeksdesign onderzocht (Lijster, et. al., 2016). Het onderzoek vergeleek twee groepen; de ene kreeg de seksuele voorlichting (experimentele groep) en de andere niet (controlegroep). De experimentele groep bestond uit 431 leerlingen afkomstig van veertien scholen, de controlegroep uit 384 leerlingen van elf scholen.
Het was een zogenoemd longitudinaal onderzoek. De leerlingen moesten drie keer een vragenlijst invullen: vlak voor de theatervoorstelling, twee maanden na de laatste les en acht maanden na de afsluitende les. Gemeten werd of de leerlingen na het voorlichtingsprogramma minder het slachtoffer of dader waren van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Naast dit directe effect op gedrag, werd er ook gekeken naar factoren die het slachtofferschap en het daderschap beïnvloeden. Zo werden de leerlingen ondervraagd over hun seksuele normen en hun seksuele zelfbeeld. Ook werd hun intentie tot het vertonen van grensoverschrijdend gedrag en de mate waarin ze weerstand konden bieden gemeten. Tenslotte werd gekeken of het zelfvertrouwen van de jongeren was veranderd in het kunnen aangeven van grenzen.
‘Sommige aspecten moeten even rijpen’
Op korte termijn bleek dat de seksuele norm en het zelfbeeld van de jongeren verbeterd was. Ook de intentie om seksueel overschrijdend gedrag te vertonen was afgenomen. Er was geen effect op het gedrag dat de jongeren meemaken. Ze zijn nog even vaak slachtoffer van grensoverschrijdend gedrag en ze zijn ook even vaak dader.
Acht maanden na de lessen was het effect op het positievere zelfbeeld niet meer waarneembaar. De betere normen en de verminderde intentie tot het vertonen van het ongewenste gedrag waren wel constant.
Opmerkelijk is dat in deze laatste meting het zelfvertrouwen in het nee kunnen zeggen significant beter was dan voor de lessen, terwijl dit nog niet het geval was na twee maanden. Onderzoeker Gaby de Lijster zegt hierover: ‘Een verklaring zou kunnen zijn dat sommige aspecten van Benzies en Batchies wat langer nodig hebben om tot uiting te komen. Het zelfvertrouwen moet misschien rijpen.’
Op basis van dit onderzoek kan geen uitspraak worden gedaan over waarom de interventie werkt, of welk van de onderdelen – theater, peer education, discussies en weerbaarheidstraining – werkzaam zijn.
Geen verandering in gedrag
Dat het programma niet in staat is gebleken het ongewenste gedrag te verminderen, komt volgens de onderzoekers doordat dit seksuele gedrag ‘nou eenmaal onderdeel is van het leven van de huidige jongeren’ (de Lijster et. al., 2016, p. 883). Het is goed mogelijk dat leerlingen zich niet bewust zijn van hoe vaak ze seksueel overschrijdend gedrag meemaken en het daarom niet rapporteren.
Sterre ten Houte de Lange is redacteur bij Sociale Vraagstukken en aanstormend talent Effectiviteit bij Movisie.
Referenties
Lijster, G.P.A. de, Felten, H., Kok, G., Kocken, P.L. (2016).Effects of an interactive school-based program of preventing adolescent sexual harassment: a cluster-randomized coltrolled evaluation study. Journal Youth Adolescence, 45, pp 874-886.