Het behoud van de solidariteit is cruciaal voor de gezondheidszorg

De zorg in Nederland moet anders georganiseerd worden, anders wordt het stelsel onbetaalbaar, concludeert het Centraal Planbureau. Maar draait het bij de toekomst van de zorg wel primair om de centen of vormt het behoud van de solidariteit veeleer de crux?

Een internationale vergelijking van de bestedingen aan gezondheidszorg van de OECD (Health Data) leert dat Nederland niet buitensporig veel aan gezondheidszorg uitgeeft. Dit laat overigens onverlet dat de uitgaven de laatste jaren relatief snel zijn  gestegen, namelijk van 7,5 procent van ons inkomen in 1980 tot 11,2 procent in 2009 (zie bijgaande tabel). Voor een deel is dat het een resultaat van de voortgang in de wetenschap en het beschikbaar komen van nieuwe medicijnen en behandelingen. Ook de vergrijzing leidt tot een toenemend beroep op de gezondheidszorg, vooral op de zorg die gedekt wordt door de Awbz (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten).

Zorg is nog lang niet onbetaalbaar

Uit onderzoek blijkt dat de Nederlander sinds de jaren 80 minder kwijt is aan belastingen en premies (zie tabel). De collectieve lastendruk en de uitgaven aan ziektekosten zijn weliswaar even groot als in 1980, maar die moet wel afgezet worden tegen 70 procent meer besteedbaar inkomen. De recente stijging van de uitgaven aan gezondheidszorg vormt dus op zich geen probleem.  Wel kan de solidariteit erdoor in gevaar komen.

Patiënt stelt steeds meer eisen

De vraag naar gezondheidszorg is een afgeleide van de vraag naar gezondheid. Je hebt pas behoefte aan zorg zodra je een ongeval krijgt of ziek wordt. Vervolgens bepaal je niet zelf maar de arts welke zorg je nodig hebt. De vraag naar zorg is géén vrije keus van de consument.

Ook kenmerkend voor het gezondheidszorgsysteem in Nederland is de verplichte verzekering. De economische ratio voor de eertijdse invoering daarvan ligt in de neiging van mensen om hun individuele gezondheidsrisico’s te onderschatten, waardoor een verhoogde kans op complicaties ontstaat waarvan de behandeling uiteindelijk door de samenleving bekostigd moeten worden. De legitimatie van een systeem van verplichte verzekering ligt verder in het fenomeen van de adverse selectie, vooral de mensen met de hoogste risico’s verzekeren zich vrijwillig, en het risico van epidemieën die kunnen uitbreken als mensen niet of te laat zorg vragen.

Een internationale vergelijking van de cijfers over de totale zorgconsumptie, aantal artsen en consulten laat zien dat de Nederlander geen veeleisende patiënt is. Wel zijn er duidelijke aanwijzingen dat het gedrag van patiënten onder invloed van het internet, aan het veranderen is. De patiënt die in toenemende mate informatie van het internet plukt vraagt nu vaker een second opinion en dure onderzoeken (bijvoorbeeld MRI scans; het aantal MRI units per miljoen inwoners is bijna verdubbeld in de periode 2004-2010). Ook wil hij zo snel mogelijk geholpen worden. Om de mondige patiënt tevreden te stellen en zich in te dekken tegen juridische procedures neigen artsen ertoe om deze verzoeken vaker te honoreren.

Zelfstandige medisch specialist verdient (te) veel

Zelfstandig gevestigde artsen zijn voor hun inkomen afhankelijk van het aantal verrichtingen. Dit is een perverse prikkel tot overbehandeling of het voorschrijven van behandelingen die het meest opleveren. Of deze moral hazard veel voorkomt bij artsen is de vraag, feit is wel dat zelfstandig gevestigde medisch specialisten in vergelijking met de rest van de bevolking nergens zo veel verdienen als in Nederland (bron: OECD) en dat hun verdiensten schril afsteken tegenover de beloning van het verplegend en verzorgend personeel. Deze groep verdient in vergelijking met de rest van de bevolking nergens zo weinig als in Nederland. Om de moral hazard van zorgaanbieders  tegen te gaan, kan gedacht worden aan een betere controle van de facturering door artsen, bijvoorbeeld door patiënten inzicht te geven in de declaraties, of door het aanstellen van meer specialisten in loondienst. Wanneer specialisten voor hun inkomen niet afhankelijk zijn van het aantal handelingen, maakt dit een eind aan de perverse prikkel om patiënten ruimschoots behandelingen aan te bieden en voor te schrijven.  Ook zijn kostenmatigingen mogelijk door betere samenwerking tussen specialisten te bevorderen. Nu worden kostbare onderzoeken nog eens dunnetjes over gedaan, als specialisten patiënten naar elkaar doorschuiven. Een  vooral overbodige praktijk daar technische ontwikkelingen het mogelijk maken data van verschillende bronnen relatief eenvoudig te verzamelen en analyseren.

Kwestie van solidariteit

De drang tot kostenbeheersing in de gezondheidszorg is primair een solidariteitsvraagstuk. Ofwel, blijven we bereid om de zorgkosten collectief te financieren? Als we die bereidheid hebben, dan is het van belang effectiever te gaan werken en de zorg beter te organiseren. Ook kunnen we de collectieve zorguitgaven beperken door een eigen bijdrage te vragen in situaties waar patiënten kiezen voor een relatief duur maar medisch niet noodzakelijk medicijn, hulpmiddel, second opinion of  onderzoek. Een eigen bijdrage invoeren voor die situaties, waarin er sprake is van een reële keus, zorgt ervoor dat patiënten op de kosten gaan letten.

Een gezondheidszorgsysteem dat gestoeld is op solidariteit veronderstelt echter wel een basispakket waarin alle noodzakelijke zorg is opgenomen en dat geen algemeen eigen risico kent. Blijft dat achterwege, dan is het voorspelbaar dat vooral de arme patiënten de soms noodzakelijke zorg mijden omdat ze die niet kunnen betalen. En dan is de samenleving op termijn nog veel duurder uit.

Antoon Spithoven is universitair docent bij het Departement Economie van de Faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie van de Universiteit Utrecht.

Dit artikel is 1957 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (2)

  1. Hoezo komt de solidariteit onder druk? Die frame, zelfs door het CPB gebruikt, is zo door te prikken. CPB sloeg plank volledig mis met de bewering dat hoge inkomens procentueel evenveel betalen aan de zorg als bijstandsgerechtigden. Beslag op inkomens van zorgstelseluitgaven zijn bij hoge inkomens nog geen 9% van de inkomsten en bij lage inkomens 25-30%. Hoezo solidariteit?
    De SER, RvS en vele medici adviseerden dit zorgstelsel niet in te voeren en recent was er een vernietigend oordeel van de economen Schut en van de Ven over het blokkeren van de inkomensafhankelijke zorgpremie. Een gemiste kans zo stelden ze.
    Noem 3 landen waar zorgverzekeraars zorgkosten hebben weten te beheersen met behoud van solidariteit? Te moeilijk: 2 dan? Nog te moeilijk: 1 dan?
    Beste beheersing zorgkosten kan alleen met een single payer system. Zweden, Denemarken en Finland zijn prima voorbeelden! Zweden heeft zorgkosten kunnen beheersen door alleen maar te mikken op Kwaliteit met regie bij zorgverleners.
    Maar het nu verfoeide Ziekenfonds kreeg in Nederland een slechte naam door politici die ’t mishandeld hebben alsof wat iedereens RECHT is aan niemand meer toebehoorde.
    Op de lijst gelukkigste landen staat Nederland op de achtste plaats, de landen boven Nederland hebben allen een Nationaal Ziekenfonds.

  2. Pingback: jordans 2013

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.