In het propvolle Erasmus Paviljoen van de Erasmus Universiteit Rotterdam begint Ian Buruma afgelopen dinsdag zijn lezing met een anekdote. ‘In het Engelse tijdschrift The Spectator stond vorige week een artikel waarin de auteur het vluchtelingenbeleid van de Duitse bondskanselier Angela Merkel omschreef als culturele zelfdoding. De instroom van moslim-vluchtelingen uit het Midden Oosten zou de cultuur zoals we die nu kennen, vernietigen. Dat het grote aantal immigranten spanningen veroorzaakt in de diverse West-Europese samenlevingen is evident, maar daarmee is niet gezegd dat er een culturele dreiging van uitgaat.’
Culturele verschillen doen er niet echt toe
Voordat Buruma begint met ontleding van het culturele argument tegen migratie, wijst hij erop dat het demografisch effect van immigratie vaak zwaar wordt overdreven. ‘De Europese Unie heeft 500 miljoen inwoners; 1 miljoen meer of minder mensen zal haar dus echt de kop niet kosten. Een paar statistieken uit het nabije verleden: in 1956 kwamen 180 duizend Hongaren naar het Westen, twee decennia later vestigden 300 duizend Cambodjaanse vluchtelingen zich in kampen langs de Thaise-Cambodjaanse grens en thans herbergen Libanon en Turkije respectievelijk 1,3 miljoen Syrische vluchtelingen en 1,5 miljoen Syrische vluchtelingen. Me dunkt dat deze cijfers de huidige vluchtelingenstroom naar de EU in het juiste perspectief plaatsen, het aantal vluchtelingen is niet zo groot als sommige politici doen voorkomen.’
Buruma wijst er vervolgens op dat het vluchtelingenvraagstuk vooral politiek en niet zozeer cultureel is, zoals de auteur van het artikel in The Spectator zijn lezers wil laten geloven.
Ook in het debat over radicalisering en extremisme wordt het culturele argument steevast van stal gehaald. Het probleem van radicalisering en extremisme met name wordt geweten aan de door de Amerikaanse politicoloog Samuel Huntington gemunte “clash of civilizations”.’
Kiezen voor revolutionaire koers uit frustratie
Buruma is sceptisch over het culturele argument. ‘Natuurlijk zijn er verschillen tussen de culturen van het Midden Oosten en West Europa, maar de radicalisering en het extremisme die leiden tot moordpartijen zoals in Brussel, hebben daar weinig mee van doen. De daders zijn vrijwel nooit afkomstig uit een totaal andere culturele omgeving. De oorspronkelijke migranten - gastarbeiders van het Marokkaanse of Turkse platteland - waren dragers van een andere cultuur maar zij zijn niet degenen die radicaliseren. Dat zijn hun kinderen en kleinkinderen, en die zijn geboren en getogen in Europa.’
‘Het fundamentele probleem is niet dat deze jongeren van een andere cultuur komen, maar dat zij zich in geen enkele cultuur thuis voelen. Ze zijn vervreemd van de cultuur van hun ouders en grootouders en voelen zich onvoldoende geaccepteerd door de samenleving. Een minderheid van die jongeren kiest uit frustratie voor een kant en klare revolutionaire koers die hen een gevoel geeft dat ze ergens toe behoren, die hen macht geeft, en hun leven van betekenis voorziet. De revolutionaire koers en de islam die zij aspireren, is niet traditioneel, zoals de Franse politicoloog en islamdeskundige Olivier Roy terecht opmerkt. De jongeren voelen zich aangetrokken tot het wahabisme en andere vormen van islamitisch radicalisme juist omdat ze niet traditioneel zijn. Het zijn moderne fenomenen die geen traditionele wortels hebben.’
Geef migrant aandeel in samenleving
Angela Merkel heeft volgens Buruma fundamenteel gelijk: we moeten vluchtelingen van de burgeroorlogen in Syrië en Irak en andere landen opvangen en vluchtelingen aanmoedigen om zo snel mogelijk in onze samenlevingen te integreren. ‘Met integratie bedoel ik geen volledige culturele assimilatie. Het zou absurd zijn om van iemand die Aleppo is ontvlucht te eisen dat hij of zij meteen Bratwurst of Sachertorte wil eten.’
Integratie is gebaat bij een snelle opname in de economie, vindt Buruma, ‘waardoor de vluchteling of migrant een aandeel in onze samenleving krijgt en het gevoel heeft dat hij wordt geaccepteerd. Het alternatief is om Turkije te betalen om mensen in kampen vast te houden en ze tot nietsdoen te veroordelen. Het is een korte-termijnoplossing die niet werkt. Sterker nog, ze leidt tot radicalisering en extremisme. De Britse premier David Cameron roemt het Australische beleid, waarbij boten met Indonesiërs terug naar Indonesië worden gestuurd. Dat zouden wij, als het aan Cameron ligt, ook met Syrische bootvluchtelingen moeten doen. Maar het is inhumaan om mensen te weren uit Syrië en delen van Irak waar je je leven niet zeker bent.’
‘Een dergelijk beleid werkt bovendien contraproductief. Als je een hele generatie jonge mannen veroordeelt tot een zinloos verblijf in kampen, dan kun je aan het Palestijnse voorbeeld zien wat je daarna kunt verwachten. Het leidt slechts tot meer revolutionaire projecten met repercussies in Europa zelf.’
Argumenten voor Europees migratie- en vluchtelingenbeleid
‘Omdat Europa steeds meer de grenzen sluit voor alle mensen van buiten, die om legitieme politieke én economische redenen hiernaar toe willen komen, lokt ze fraude uit, zegt Buruma. ‘Als iemand zijn eigen land noodgedwongen verlaat omdat hij er geen menswaardig bestaan kan leiden, en zich alleen toegang tot Europa kan verschaffen met een vluchtverhaal, dan is de verleiding groot om te liegen. En dat heeft dan weer tot gevolg dat álle asielzoekers worden gewantrouwd.’
De oplossing die Buruma biedt, is geen eenvoudige en op het eerste gezicht nog heel ver weg. ‘Europa moet een gemeenschappelijk migratie- en vluchtelingenbeleid ontwikkelen waarbij ze kijkt naar landen en sectoren waar migranten nodig zijn. Ook moet Europa gemeenschappelijke regels ontwikkelen voor de integratie van vluchtelingen en migranten in de samenleving. Waarom dat moet? Ik was vorige zomer in Londen, en keek naar een uitzending van BBC News waarin een woordvoerder van de Britse regering zijn verontschuldigingen aanbood aan de Britse kiezer omdat er in 2014 meer mensen het land waren binnengekomen dan vertrokken. Hij sloot af met de belofte dat de regering het volgend jaar beter zou doen. In het daaropvolgende item luidde een vertegenwoordiger van het nationale zorgsysteem de noodklok: als er niet meer migranten tot Groot-Brittannië zouden worden toegelaten dan zou het zorgsysteem in elkaar klappen vanwege een tekort aan deskundig personeel. Dat “we ze nodig hebben” moet niet het hoofdargument zijn om vluchtelingen op te nemen. Dat behoort te gebeuren uit humanitaire overwegingen.’
‘Tot slot nog een opmerking over culturele integratie: ik woon in een land – de Verenigde Staten – waar steden enorm zijn gesegregeerd, veel meer dan in Europa. Er zijn zelfs buurten gesegregeerd naar seksuele voorkeur, waar bijvoorbeeld alleen maar homoseksuelen wonen. Dat kun je een slechte ontwikkeling noemen, want mensen zouden anderen, met een verschillend pluimage, moeten ontmoeten zodat ze elkaar leren kennen en respecteren. Maar segregatie werkt soms wel, doordat het mensen in kleine gemeenschappen helpt te overleven. Het hoeft niet te leiden tot radicalisering en extremisme. De geschiedenis van migratie laat zien dat het vooral een kwestie van klasse is, zodra mensen beter geschoold en welvarender zijn, verhuizen ze naar andere, gemengde, wijken en verliezen ze geleidelijk de band met hun oorspronkelijke cultuur. Dat zal uiteindelijk ook in Europa gebeuren, maar te vrezen valt dat de problemen vooraleerst alleen nog maar erger worden.’
Dit artikel is een verslag van de lezing die Ian Buruma dinsdag 22 maart hield op de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR). De lezing is georganiseerd door EUR, Studium Generale en de gemeente Rotterdam.
Afbeeldingsbron: BBC World Service (Flickr Creative Commons)