Hoewel beelden in de media soms anders doen vermoeden, voelen veel mensen in de samenleving zich solidair met vluchtelingen. Dit blijkt onder meer uit de vele hulpacties zoals Ik wil iets doen voor een vluchteling, de inzamelactie Slaapzakken voor Lesbos en de duizenden vrijwilligers die zich aanmelden bij asielzoekerscentra. Deze maatschappelijke initiatieven zijn bemoedigend: ze laten zien dat de solidariteit groot is en dat we vluchtelingen niet op straat laten zwerven. Maar er is ook protest tegen de komst van asielzoekers, vanwege na-ijver - ze zouden eerder in aanmerking komen voor een sociale huurwoning en 'zo maar een uitkering krijgen'- en angst, 'kan mijn dochter straks nog wel veilig over straat?'
Draagvlak voor opvang van vluchtelingen is gebaat bij snelle selectie
Het is van belang een onderscheid te maken tussen politieke en oorlogsvluchtelingen enerzijds en economische migranten anderzijds. De eerste groep vangen we op, de tweede niet. Dit onderscheid is essentieel voor de houdbaarheid van de verzorgingsstaat en behoud van draagvlak voor de opvang van vluchtelingen. Dit laatste blijkt ook uit recent onderzoek van I&O Research in opdracht van de Volkskrant, waaruit naar voren komt dat 45 procent van de ondervraagden wil dat Nederland minder migranten opneemt, terwijl slechts een kwart het tegenovergestelde wenst. Als het alleen om oorlogsvluchtelingen gaat, is 42 procent van de ondervraagden voor een barmhartiger beleid en 26 procent tegen.
Door de versnelde 48-uursprocedure kan snel duidelijkheid worden verkregen of mensen überhaupt in aanmerking komen voor opvang. Maar dan de opvang zelf, hoe organiseren we die? In de eerste plaats door rekening te houden met de draagkracht van een wijk. In mijn eigen gemeente, Groningen, is - na een unaniem aangenomen motie in de gemeenteraad - de eerste noodopvang gerealiseerd. Groningen heeft bewust gekozen voor een aantal kleinere opvanglocaties in plaats van één grote. De noodopvanglocatie is gevestigd in een leegstaand kantoorgebouw in het zuiden van de stad en niet in een van de kwetsbare wijken. Daarnaast komen er verspreid over de stad mogelijk twee asielzoekerscentra, elk met een capaciteit van 500 mensen. Op deze manier wentelen we de opvang niet eenzijdig op kwetsbare wijken af en zorgen we ervoor dat er voldoende draagvlak blijft.
Betrek de buurt erbij
Vluchtelingenopvang is tot op zekere hoogte te vergelijken met andere vormen van maatschappelijke opvang. In beide gevallen is het van groot belang om voldoende tijd te nemen om de buurt te betrekken. En dat betekent luisteren naar de gevoelens van buurtbewoners, duidelijke afspraken maken met de buurt en periodiek overleg organiseren. Ongeacht de druk van het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers, waarover burgemeester Bernt Schneiders van Haarlem en tevens voorzitter van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters meermaals zijn beklag heeft gedaan, is het absoluut nodig dat gemeenten voldoende ruimte en tijd nemen om de bewoners tijdig te betrekken.
Wat ook mee geteld moet worden, is dat ongeveer 1,4 miljoen Nederlanders een laag inkomen heeft, dat lager opgeleiden een slechtere positie op de arbeidsmarkt hebben en dat de wachtlijsten voor sociale huurwoningen fors zijn toegenomen. Door het kabinetsbeleid is de bouw ervan nagenoeg tot stilstand gekomen, terwijl gemeenten gezamenlijk aan bijna 14 duizend statushouders onderdak moeten bieden.
Kwetsbare groepen in de samenleving moeten niet tegen elkaar worden uitgespeeld. Dit vergt naast investeringen in de opvang van vluchtelingen ook een verbetering van de positie van andere kwetsbaren in onze samenleving. Anders zal de reactie ‘waarom zij wel, en wij niet’ onvermijdelijk klinken. Het Rijk moet gemeenten en corporaties ruimte bieden om te bouwen en de wachtlijsten in de sociale huursector weg te werken. In de gemeente Groningen hebben de woningcorporaties al in 2013 aan de minister van Wonen en Rijksdienst, Stef Blok, aangeboden de komende jaren versneld extra sociale huurwoningen te bouwen als hij de Verhuurdersheffing verlaagt. Zij wilden dit vastleggen in een prestatiecontract, maar hun bod is destijds door de minister afgewezen. Gelet op het tekort in de sociale huursector zou de bewindsman zijn reactie van toen moeten heroverwegen.
Maatschappelijke onrust zal nooit helemaal verdwijnen
Tot slot moeten we geen valse verwachtingen scheppen over de baankansen van hoogopgeleide vluchtelingen. Hans de Boer van de werkgeversorganisatie VNO-NCW heeft het tegenover de NOS over een enorm arbeidspotentieel, maar dit soort uitspraken is op twee manieren niet fair. In de eerste plaats is het oneerlijk tegenover de 616 duizend Nederlanders die werkloos op de bank zitten en waarvan de meeste graag weer aan de slag willen. In de tweede plaats is het de vraag of alle vluchtelingen wel zo hoogopgeleid zijn en wat de waarde van hun diploma in Nederland feitelijk is. Gelet op ervaringen met de integratie van asielzoekers in het verleden, is te verwachten dat veel vluchtelingen in laagopgeleide functies terechtkomen en zo concurreren met andere laagopgeleiden op de arbeidsmarkt. De Duitse minister van sociale zaken en werkgelegenheid Andrea Nahles (SPD) verwacht dat slechts een tiende van de Syrische vluchtelingen direct aan de slag kan in Duitsland.
Als de internationale gemeenschap over vijf jaar geen veilige situatie in Syrië heeft gecreëerd, zullen de Syrische vluchtelingen hier op basis van de vreemdelingenwet een permanente verblijfsvergunning krijgen. Uitgaande van dit scenario, kunnen gemeenten en kabinet het zich niet veroorloven om stil te zitten, maar dienen zij te investeren in her- , bij- en omscholing van mensen en werkgelegenheid te creëren voor de onderkant van de arbeidsmarkt.
Om het draagvlak voor de opvang van vluchtelingen te versterken is het van belang om duidelijk te communiceren dat het gaat om de opvang van oorlogsvluchtelingen en dat gemeenten genoeg tijd krijgen om kleinschalige opvang te realiseren. En ook al zorgen de overheden samen met het maatschappelijk middenveld ervoor dat vluchtelingen snel kunnen participeren in de samenleving, dan nog is het een illusie om te denken dat de maatschappelijke onrust helemaal verdwijnt.
Carine Bloemhoff is fractievoorzitter PvdA Groningen, juridisch adviseur & onderzoeker Pro Facto. De integrale versie van dit artikel staat in S&D, 2015 (5) een uitgave van de Wiardi Beckmanstichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA.
Socialevraagstukken.nl, Movisie en het Kennisplatform Integratie en Samenleving organiseren op 18 december het Kerstdebat: Welkom in de participatiesamenleving?
Literatuur:
I&O Research (2015), Fort Europa: Hoe denken Nederlanders over migratie en vluchtelingen in Europa en Nederland?, augustus, www. ioresearch.nl
www.cbs.nl/nl-NL/menu/ themas/inkomen-bestedingen/publicaties/artikelen/ archief/2014/2014-086-pb.htm
www.cpb.nl/publicatie/ de-onderkant-van-de-arbeidsmarkt-in-2025
www.aedes.nl/content/ artikelen/financi-n/verhuurdersheffing/gronings-bod-lagere-verhuurdersheffing-meer-inve.xml
www.cbs.nl/nl-NL/menu/ themas/arbeid-sociale-zekerheid/publicaties/arbeidsmarkt-vogelvlucht/kortetermijn-ontw/2006-arbeidsmarkt-vv-werkloosheid-art. htm
www.faz.net/aktuell/wirtschaft/wirtschaftspolitik/ vielen-fluechtlingen-drohtdie-arbeitslosigkeit-13807121. html
Afbeeldingsbron: Josh Zakary (Flickr Creative Commons)