Het bureau Intomart publiceerde in december 2012 de resultaten van een groot onderzoek naar de natuurbeleving van Nederlanders. Uit een survey onder 1000 Nederlanders bleek onder anderen dat de meeste mensen hun depressieve vriend of vriendin ter heling eerder een ‘wandeling in het groen’ dan pillen zouden aanraden. Ook de wetenschap benadrukt in toenemende mate de gezondheidsfunctie van het groen.
Natuur versterkt de eigen kracht van mensen
Een boom(stam) of een beekje schreeuwt het bijna uit: gebruik mij! Als kinderen op die uitnodiging ingaan en daadwerkelijk in een boom klimmen of over een beekje springen, leren ze hun eigen kracht kennen. Ook volwassenen hebben baat bij groen: het ondersteunt ze bij het bewegen, joggen en sporten.
De natuur is van oudsher overigens ook een bron van negatieve gevoelens en angst, maar als je daar over doordenkt, is ze daarmee tegelijkertijd een bron van kracht. Veel negatieve gevoelens en angsten –voor onweer, spinnen, slangen- zijn namelijk overdreven en nodigen je als het ware uit om ze te overwinnen. Kinderen uit achterstandswijken die deelnemen aan natuurbelevingsprogramma’s vinden in eerste instantie alles wat ze in de natuur aantreffen vies: pissebedden, wormen en slakken roepen bij hen slechts walging op. Althans de eerste dagen, na 2 á 3 dagen hebben de meeste kinderen hun vrees overwonnen en zijn ze zichtbaar trots als ze een worm durven vast te pakken.
Behalve gezondheid bevordert groen ook het gevoel van verbondenheid. In de natuur zijn we allemaal gelijk, we zijn niet meer maar ook niet minder een levensvorm dan de ons omringende dieren en planten. Dat gevoel van verbondenheid maakt sterk en zet aan tot denken. De natuur is niet voor niets altijd een bron van zingeving geweest. Als ik het huis schoonmaak dan voelt dat als verloren tijd, maar als ik onkruid wied in de tuin dan voelt dat als een zinvolle bezigheid. Tuinieren maakt het leven mooi en geeft zin.
Ten slotte schept het verblijf in de natuur ook figuurlijk ruimte. Wanneer mensen grote druk ervaren en ze gaan naar een park dan valt alles van ze af. Dan wordt de druk verlicht en is er weer ruimte in hun hoofd, kunnen ze beter nadenken en valt alles op zijn plek. Die ervaring is terug te voeren tot de natuurlijke vormen. Er is iets bijzonders aan de kronkelige, ruwe vaak herhalende natuurlijke vormen die ons in staat stellen om ons te concentreren. Hetzelfde geldt voor de natuurlijke geluiden. Je hoeft alleen maar de wind te voelen, de golven te horen en de silhouetten van bossen en bergen te ontwaren en je wordt rustig.
Hoe kun je ook de kwetsbare mens met de natuur verbinden?
Uit epidemiologische onderzoeken komt naar voren dat groen van alles omgevings- en buurtkenmerken de belangrijkste en meest consistente voorspeller is van een goede gezondheid. De vraag is dan hoe kun je vooral de kwetsbare mensen met de natuur verbinden? Want dan zie je ook bij buurttuinen: het zijn vooral de gezonde en vitale mensen die nu iets met de natuur doen, maar de mensen die het op tal van vlakken moeilijk hebben, zie je er nauwelijks. De vraag voor beleidsmakers én voor de mensen zelf zou moeten zijn: wat belemmert mensen om zich in het groen te begeven en wat is er nodig om de eventuele barrières op te heffen? Concreter nog: hoe kunnen we mens, vooral de kwetsbare, en de natuur met elkaar in contact brengen?
Globaal zijn er twee mogelijkheden om dat contact te leggen: je kunt de mensen naar het groen brengen of andersom het groen naar de mensen brengen. Door de omgeving van mensen te vergroenen, op school, in de buurt of wijk, of vormen van groene zorg organiseren die de eigen kracht en gezondheid van mensen bevordert. Voorbeelden van groen naar mensen brengen zijn de gemeenschappelijke tuinen, buurt- en volkstuinen. Of het groene schoolplein, met vrij simpele ingrepen, wilgen en bamboetakken kan van het speelplein een mini-bos worden gemaakt waarin kinderen naar hartenlust kunnen ravotten. Op de Rotterdamse schoolpleinen, een voorloper als het gaat om groene schoolpleinen, zijn schoolkinderen aantoonbaar aardiger voor elkaar en maken ze minder vaak ruzie. Mogelijke reden daarvan is dat groene schoolpleinen meer bescherming bieden en kinderen minder dwingt om per se iets samen te doen.
Een voorbeeld van een manier om mensen naar het groen te brengen, is groene zorg. Biowalking voor diabetici of wandelingen organiseren voor mensen die dicht tegen overspannenheid aanhangen. Door hen een wandelprogramma in het groen aan te bieden, onder leiding van een coach, vermindert de stress aanzienlijk en neemt het zelfvertrouwen van de deelnemers sterk toe. Een zeer populaire vorm van groene zorg, is de zorgboerderij. Uit de evaluaties tot nu toe komt naar voren dat dit type zorg de eigen kracht en zelfvertrouwen van de cliënten lijkt te versterken.
In Nederland, maar ook elders in de wereld, zetten steeds meer burgers zich in voor het behoud van groen en daarmee voor hun eigen kracht en gezondheid. Hoewel ze zeker niet altijd kunnen rekenen op de steun van politiek en bedrijfsleven, lijkt het alleszins mogelijk om het al langer gaande proces van vervreemding te stoppen, en de band tussen mens en natuur tot beider voordeel te herstellen.
Agnes van den Berg is hoogleraar Beleving en Waardering van natuur en landschap bij de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en verbonden aan Sustainable Society. Dit artikel is een aangepaste versie van de inleiding die Van den Berg hield op het RUG-symposium ‘We nemen de ruimte’.
Sustainable Society van de Rijksuniversiteit Groningen is een initiatiefnemer van socialevraagstukken.nl
Foto: Bas Bogers