Uit nieuw onderzoek van het Staatstoezicht op de Mijnen en het KNMI bleek eind januari dat aardbevingen die het gevolg zijn van de gaswinning in Groningen in de toekomst sterker kunnen zijn dat tot nu toe werd gedacht. Het advies aan de minister luidde om de gaswinning zoveel als mogelijk te verminderen. Voor veel Groningers betekende dit erkenning van de angst die ze al veel langer voelden. Minister Kamp wil voorlopig echter niets weten van terugschroeven van de aardgaswinning: eerst is aanvullend onderzoek nodig.
De afgelopen weken is in de media veel te doen over het boren naar schaliegas. In de Verenigde Staten zorgde schaliegas voor een revolutionaire daling van de gasprijs en een impuls voor de economie. In Nederland lopen de meningen van deskundigen over nut en noodzaak van schaliegas uiteen. Vooral fracking – de technologie waarmee gas wordt onttrokken aan het gesteente – is omstreden vanwege mogelijke bodem- en grondwatervervuiling. Ook waarschuwen critici voor aantasting van het landschap rond de boorputten. Nu eind dit jaar het verbod op proefboringen afloopt staat de industrie te popelen. Bij het publiek groeit langzaam de bezorgdheid, mede gevoed door de documentaire Gasland en de film Promised Land die nu in de bioscopen draait. De politiek beraadt zich op haar positie.
Lessen van Barendrecht
Het patroon van een enthousiaste industrie, een aarzelende overheid en bezorgde burgers roept een recent ondergronds gasproject in herinnering: het plan voor CO2-opslag in twee lege gasvelden onder Barendrecht. Vijf jaar geleden had de overheid grootse ambities met ondergrondse CO2-opslag als strategie om de CO2-uitstoot terug te dringen. Daarom ontving Shell in 2008 een subsidie van 30 miljoen euro voor het demonstratieproject in Barendrecht. Gemeente en omwonenden waren fel gekant tegen het plan. Er was twijfel over de veiligheid en ze vreesden waardedaling van hun woningen. Hun verzet kreeg aandacht in de landelijke media. Eind 2010 beëindigde toenmalig minister Verhagen het project wegens ‘gebrek aan draagvlak’. Kort daarop besloot hij CO2-opslag op land helemaal op te schorten.
Van de gang van zaken in Barendrecht valt veel te leren. Ondanks intensief overleg en een dikke stapel onderzoeken naar de veiligheid, de juistheid van procedures en de mogelijke waardedaling van woningen, werd de kloof tussen voorstanders (landelijke overheid en Shell) en tegenstanders (burgers en lokale politiek) steeds groter. Terwijl voorstanders hamerden op techno-economische aspecten over veiligheid, overheersten bij tegenstanders gevoelens van onrechtvaardigheid en ongelijkwaardigheid. Lokale vragen en zorgen werden uitsluitend beantwoord met feiten en cijfers: elke vraag resulteerde in een nieuw onderzoeksrapport. Argumenten van normatieve, ethische of anderszins onweerlegbare aard werden niet meegewogen, bijvoorbeeld de observatie dat de regio Barendrecht met haar zware industrie al heel veel doet voor BV Nederland.
‘Als het hier fout gaat, kom ik u opzoeken’
Om de patstelling te doorbreken werden in 2009 vier thematische kennistafels belegd, waarvoor de gemeente op kosten van het rijk externe deskundigen mocht inhuren. De defensieve toon waarmee Shell en de overheid kritische vragen pareerden vormde een voedingsbodem voor aantijgingen van groepsdenken en complottheorieën. Zo veegde Shell kritische opmerkingen van een deskundige aan de kennistafels van tafel omdat de betrokken expert geen kennis van zaken zou hebben. Ook bestond er onduidelijkheid over motieven: Shell verklaarde herhaaldelijk de CO2-opslag alleen voor het klimaat te realiseren en niet om winst te maken. De frustratie van het publiek bereikte een hoogtepunt tijdens de publieksbijeenkomst in het theater van Barendrecht in december 2009. Een woedende man richtte zich tot aanwezige ministers Verhagen (EZ) en Cramer (VROM): ‘Als het hier fout gaat, kom ik u opzoeken’.
Het argument waarmee minister Verhagen uiteindelijk CO2-opslag diskwalificeerde als instrument om broeikasgassen te verminderen, is – ironisch genoeg – het enige argument dat zich niet met feiten en cijfers laat onderbouwen: ‘gebrek aan draagvlak’. In Barendrecht trok het publiek weliswaar aan het langste eind, maar dat was tegelijk de doodsteek voor een breed debat over CO2-opslag als strategie om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren. Overigens betoogt emeritus hoogleraar Wim Turkenburg dat CO2-opslag in de gasvelden onder Groningen de kans op de aardbevingen mogelijk kan verkleinen.
Twijfels en emoties laten zich niet weerleggen door feiten en cijfers
In de discussies over aardgaswinning in Groningen en schaliegasboringen dreigt de geschiedenis zich nu te herhalen. Groningse burgers en bestuurders strijden om serieus te worden genomen, maar de minister verschuilt zich achter aanvullend onderzoek en vermijdt de discussie over mogelijke bezwaren en risico’s. Weerstand van burgers en lokale politici tegen schaliegas wordt door industrie en overheid vaak gemakzuchtig afgedaan als NIMBY-gedrag (‘not in my backyard’). Uit Barendrecht weten we dat twijfels en emoties zich niet laten weerleggen door feiten en cijfers. Beter is het daarom technologische onzekerheden te onderkennen en normatieve afwegingen toe te laten in het debat. Anders wordt de maatschappelijke discussie over klimaatverandering en verduurzaming van het energiesysteem opnieuw ondermijnd.