De wetenschappelijke definitie van gender non-conforme jongeren luidt: jongeren die een genderexpressie hebben die verschilt van wat er door de maatschappij aan jongens en meisjes verwacht wordt op basis van hun bij geboorte toegewezen sekse. Wie en wat gender non-conform is, is niet in cement gegoten maar hangt af van de maatschappij. Zowel heteroseksuele als homo- en biseksuele jongeren kunnen gender non-conform zijn. Al noemen homo- en bi-jongens hun gedrag eerder vrouwelijk en lesbische en bi-meisjes hun gedrag eerder mannelijk dan de heteroseksuele jongeren.
Negatieve reacties van leeftijdgenootjes
Het grootste knelpunt waar gender non-conforme jongeren tegen aanlopen zijn de negatieve reacties van hun leeftijdgenoten. Dit blijkt uit de interviews met een aantal van deze jongeren. Deze negatieve reacties beginnen vaak al op jonge leeftijd. Het kan op veel afkeuring rekenen van leeftijdsgenootjes als jongens armbandjes op school dragen of als meisjes kort haar hebben. Ze mogen bijvoorbeeld niet meedoen met de andere kinderen, worden uitgescholden of opgesloten in de wc. In eerder grootschalig onderzoek van de Universiteit van Amsterdam onder grote groepen jongeren wordt dit beeld bevestigd: gender non-conform zijn gaat gepaard met meer negatieve bejegening door leeftijdgenoten.
Gevolgen van pesten
Uit de interviews blijkt dat negatieve reacties de jongeren niet in de koude kleren gaan zitten. Julian:
‘Het zijn allemaal kleine dingetjes die steeds gebeuren. Steeds ga je dingen op Facebook lezen, steeds krijg je dat soort dingen of op school, dan hoor je mensen allemaal uitschelden voor dingen waardoor jij je aangesproken gaat voelen, allemaal dat soort dingen. Je denkt steeds dat is een klein iets, daar denk ik zo niet meer aan, maar dat kleine iets wordt op een gegeven moment zo groot dat je aan niks anders meer kan denken en doordat je aan niks anders meer gaat denken kom je er ook niet meer uit.’
Meerdere jongeren geven aan dat het pesten op de middelbare school hen te veel werd en ze een periode niet naar school gingen. Ook voor de jongeren die nog wél naar school gaan heeft het pesten een behoorlijke impact. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat deze jongeren geen uitzondering zijn. Gepest worden door leeftijdsgenoten vanwege je genderexpressie, hangt samen met het hebben van meer school gerelateerde problemen en verminderde psychische gezondheid.
Aanpassen of negeren?
Proberen gender non-conforme jongeren zich aan te passen? Of willen ze juist niet meer voldoen aan de normen van anderen? De jongeren hebben verschillende strategieën. Een meisje vertelde dat zij niet meer bij de andere meisjes in de klas wilde horen. Het meisje besloot zichzelf uit te sluiten. Maar er zijn ook jongeren die proberen om minder zichzelf te zijn. Zo vertelde een jongen dat het pesten op de basisschool zo’n impact heeft gehad dat hij het gevoel had er niet bij te horen en dat mensen hem afrekenden op hoe hij zich kleedde. Hij paste zijn kleding en gedrag aan volgens de gendernormen over hoe een jongen zich hoort te kleden.
Behoefte aan contact
Uit de interviews blijkt dat de jongeren graag andere gender non-conforme jongeren ontmoeten. Van ouders vragen zij niet direct steun; een aantal jongeren heeft ook afwijzing ervaren van ouders. Ouders wilden bijvoorbeeld dat hun dochter strikjes in het haar deed en jurkjes droeg of keurden de kapsel-keuze af:
‘Nu ik kort haar heb, wordt hij wel eens boos van ‘ja je moeder laat het zomaar afknippen’. Ja dat doet mij wel wat zeg maar, het doet wel zeer. Ik ben het nu wel gewend, dat wel, maar het doet wel pijn.’
(Elsie)
Aan school hebben de jongeren wel een vraag. Een aantal zou graag zien dat er daar voorlichting wordt gegeven over gender en ‘anders’ zijn. Zij hopen dat op die manier hun leeftijdgenootjes meer kennis krijgen over gender non-conform zijn en dat mensen minder denken in de standaard hokjes man/vrouw.
Uitdagingen voor ondersteuning
Gender non-conforme jongeren komen meer problemen tegen dan jongeren die voldoen aan de maatschappelijke verwachtingen over mannelijkheid en vrouwelijkheid. Er moet daarom binnen de acceptatie van homo-en biseksualiteit aandacht komen voor gender non-conformiteit. Uit onderzoeken weten we immers dat jongeren die homo’s afkeuren ook vrouwelijke mannen afkeuren en omgekeerd. De jongeren gaven daarnaast ook aan dat ze graag zouden zien dat hulpverleners hun eigen ideeën, vooroordelen en overtuigingen meer achterwege laten, dat hulpverleners niet vanuit hun geloofsovertuiging reageren en dat dat hulpverleners meer kennis over gender nonconformiteit hebben
Waar hebben gender non-conforme jongeren behoefte aan? Zij willen dat hulpverleners hun zien, serieus nemen en de ondersteuning geven die zij nodig hebben. Daarnaast kunnen hulpverleners deze jongeren helpen om lotgenoten te ontmoeten. Op die manier krijgen gender non-conforme jongeren de kans om even niet alleen anders te zijn.
Hanneke Felten en Mannus Boote werken bij Movisie en Ante Scholten bij de UvA. Voor Movisie hielden zij voor het eerst in Nederland interviews met jongeren zélf over hun ervaringen met gender non-conform zijn. Klik hier voor het volledige artikel.
Movisie verzorgt gedurende het Midzomergracht Festival op donderdagavond 25 juni het debat ’50 tinten roze en blauw’. U bent vanaf 19.30 van harte welkom in het Stadhuis Utrecht, op de Korte Minrebroederstraat 2, Utrecht. De avond is gratis toegankelijk maar in verband met het beperkte aantal plaatsen is aanmelden verplicht via j.martens@movisie.nl. Meer informatie over dit event is te vinden in de agenda van LHBT-emancipatie.nl en op het Facebookevent. De onderzoeksresultaten worden na afloop van het debat gepresenteerd op www.socialevraagstukken.nl.