Algemeen nut beogende instellingen (ANBI’s) - dit kunnen instellingen zijn op het gebied van cultuur, gezondheid en ontwikkelingssamenwerking, maar ook, politieke partijen en kerken - zijn stevig in het politieke vizier gekomen. De fiscale regelgeving voor anbi’s is de laatste jaren voortdurend veranderd,1 waardoor instellingen hun organisatie en documentatie steeds moesten aanpassen. Diverse wijzigingen hadden een hoog politiek-symbolisch gehalte, zoals de wijzigingen in de integriteitstoets in 2014 en de liquidatiebepaling in 2012, maar wel een lastenverzwaring tot gevolg.
Dit is met name een probleem voor het kleinschalige particuliere initiatief dat niet de middelen en de menskracht heeft om steeds weer in te spelen op de, vaak op de grote professionele instellingen geënte wijzigingen. Een voorbeeld zijn de vereisten waaraan de websites van anbi’s sinds 1 januari 2014 moeten voldoen. De anbi moet vanaf die datum onder meer op een website haar fiscaal nummer vermelden, ze moet het beloningsbeleid voor het personeel en haar bestuursleden en hun functie vermelden en er moeten ook een aantal stukken zoals een activiteitenverslag en de jaarrekening op de website worden geplaatst.2 Voor veel kleine instellingen betekende dit dat kosten moesten worden gemaakt om een website op te zetten of om dit extern te laten regelen. Instellingen die hun website nog niet op orde hebben moeten dit met grote urgentie alsnog doen. Zij kunnen anders hun anbi-status kwijtraken.
Fiscale overregulering vormt bedreiging voor particulier initiatief
Deze detailregelgeving heeft ook tot gevolg dat de belastingdienst zich daar op lijkt te concentreren in de handhaving. Er is een stroom van anbi-jurisprudentie over de vraag of activiteiten als culturele festivals,3 kinderkampen4 en niet-traditioneel religieuze en conservatieve instellingen5 anbi’s zijn. Vaak worden dergelijke instellingen ondersteund met gemeentesubsidies en gerund door vrijwilligers. Deze geschillen kosten instellingen, de belastingdienst en de rechterlijke macht veel tijd en geld. De vereisten aan de website leiden mogelijk tot intrekking van de status van kleine initiatieven die alles niet goed genoeg op orde hebben. Is dat wat we willen? Moet de focus van de belastingdienst niet meer op fraude liggen in plaats van op de vraag of een gesubsidieerd cultureel festival op een Waddeneiland niet net zoiets is als Pinkpop en daarom geen anbi? 6 Over fraudegevallen is nauwelijks jurisprudentie.7 Frauduleuze instellingen zullen goed aan de bureaucratische eisen voldoen en hun website op orde hebben, de fiscus moet daar dus juist dieper graven dan slechts aan de oppervlakte.
Giftenaftrek leidt ook tot meer burgerbetrokkenheid
Een andere bedreiging voor het particuliere initiatief is het ambtelijke streven om de giftenaftrek af te schaffen, omdat deze niet goed past in een vooringevulde aangifte. Het argument is dat uit onderzoek zou blijken dat deze niet zou werken en beter door een subsidie kan worden vervangen. Uit het aangehaalde onderzoek kan deze conclusie echter niet getrokken worden7 en bovendien miskent dit argument dat de giftenaftrek niet alleen leidt tot meer financiële middelen voor anbi’s, maar ook tot betrokkenheid van burgers. Bij een subsidie beslist de overheid over de hoofden van de burgers heen hoe hun belastinggeld wordt besteed, giftenaftrek leidt echter tot een eigen bijdrage en eigen beslissingsbevoegdheid. De liefhebber neemt een deel van de lasten van de algemene belastingbetaler over, wat ook het draagvlak vergroot.
Wat moeten politici nu doen? Allereerst eens een paar jaar geen nieuwe fiscale anbi-regelgeving. Maak bij regelgeving, net zoals in Engeland, een verschil tussen grote, professionele anbi’s en kleinschalige initiatieven. Verder moet de politiek de giftenaftrek beschermen: subsidie kan niet vervangen wat de giftenaftrek aan betrokkenheid kweekt. Laat de belastingdienst zich primair richten op de moeilijkere fraudegevallen in plaats op de kleinschalige, niet traditionele initiatieven en tot slot: heb vertrouwen in het particuliere initiatief en durf het los te laten!
Sigrid Hemels is hoogleraar belastingrecht Erasmus Universiteit Rotterdam, tevens werkzaam bij Allen & Overy LLP, Amsterdam. Dit stuk is een korte weergave van haar bijdrage aan het symposium tijdens de Dag van de Filantropie op 24 april 2014 aan de VU Amsterdam.
Noten:
1. In de jaren 2008, 2010, 2012, 2013 en 2014
2. Zie voor meer informatie: https://ap.lc/8Y9jr
3.Bijvoorbeeld Hoge Raad 22 juni 2012, nr. 10/03228, NTFR 2012/1623 en Hof Arnhem-Leeuwarden 4 februari 2014, nr. 13/00723, ECLI:NL:GHARL:2014:711
4. Bijvoorbeeld Hof Den Haag 30 maart 2010, nr. 09/00410, LJN: BM1418 en Rechtbank Haarlem 16 mei 2012, nr. 11/06401, NTFR 2012/1595
5. Bijvoorbeeld Hof Den Haag 28 juli 2010, nr. 09/00771, NTFR 2010/2668, Rechtbank Haarlem 16 april 2012, nr. 11/04432, NTFR 2012/2729, Rechtbank Noord-Holland 13 augustus 2013, nr. 12/05579, NTFR 2014/359 en Rechtbank Noord-Holland 8 november 2013, nr. 13/02215, NTFR 2013/2466
6. Hof Arnhem-Leeuwarden, 4 februari 2014, nr. 13/00723, NTFR 2014/1034,
7. Een uitzondering is HR 17 februari 2012, nr. 11/02930, NTFR 2012/425 over een belastingadviseur die de anbi van een overleden cliënten ten gunste van zichzelf leeg trok
7. Zie o.a. R.H.F.P. Bekkers, ‘Giftenaftrek in Nederland: evaluatiemethoden en hun interpretatie’ in Weekblad fiscaal recht, 2010, nr. 6873, p. 1140-1148 en S.J.C. Hemels ‘Giftenaftrek afschaffen ten bate van vooringevulde aangifte?’ in Weekblad fiscaal recht 7015, 12 september 2013 (jrg. 142), p. 1057-1061