Racisme ontkennen, hoe doe je dat?

Volgens het Commissie voor de rechten van de mens wordt racisme in Nederland ontkend. Terwijl het volop aanwezig is. Kun je racisme echt ontkennen en hoe pak je dat dan aan? Hanneke Felten en Mannus Boote zetten de verschillende manieren op een rijtje.

'Die voetbalteams uit Afrika zijn fysiek wel sterk, maar ze doen allemaal maar wat. Ze hebben natuurlijk geen strategie.' Dat zijn ongeveer de woorden van een voetbalcommentator deze week. Vervang je de woorden ‘voetbalteams uit Afrika’ door ‘negers’ en de opmerking had tot commotie geleid van het kaliber ‘Gordon-en-de-Chinees’ of ‘Zwarte Piet’. Maar nu bleef het stil. Hoe wordt racisme verbloemd?

Vermijd ‘rassen’taal

De eerste strategie is die van de eerder genoemde voetbalcommentator. Vermijd termen als ras of huidskleur op vakkundige wijze. Verzin een ander woord voor termen die gaan over ‘kleur’ (geen ‘zwart’!) of ‘ras’. Heb het in plaats daarvan over ‘cultuur’, ‘moslims’, ‘afrikanen’ of gewoon ‘allochtonen’. Maar ondertussen zeg je precies dezelfde dingen die al honderd jaar geleden over ‘negers’, ‘Arabieren’ of ‘buitenlanders’ werden gezegd. Racisme in een modern jasje.

Geef het slachtoffer de schuld

Mocht je luisteraar zich pijnlijk bewust worden van de nare boodschap, dan heb je gelukkig nog een goede uitvlucht. Een eeuwenoude manier om discriminatie te ontkennen genaamd ‘blaming the victim’ werkt nog steeds goed. Word je als jongeman van Marokkaanse afkomst niet uitgenodigd op sollicitatiegesprekken? Dan ligt dat vast aan je eigen houding. Deze strategie is ook toepasbaar op andere groepen: krijgen vrouwen minder salaris voor hetzelfde werk? Ze werken vast minder hard. Worden homo’s de wijk uit gepest? Het waren vast vervelende buren. Alles is hun eigen schuld.

Maak er een grapje van

Als je daar niet mee wegkomt, dan kun je nog altijd zeggen dat het een grapje was. Neem bijvoorbeeld een groep ‘witte’ vrienden die samen naar het WK kijkt. Een van hen maakt een voetbalspeler met een donkere huidskleur uit voor ‘aap’. Of maakt gekscherend ‘oerwoudgeluiden’. Dan lacht iedereen. Als iemand er dan wat van zegt, is dat een ‘zeurpiet’. “Doe niet zo flauw. Je kan toch wel tegen een grapje?”

Gooi het op een slechte ervaring

Maar wat doe je dan als je leest over een bedrijf dat aangeeft geen ‘negers’ aan te nemen? Een flinke uitdaging om te ontkennen dat dit racisme is en het onder het tapijt te vegen. Maar ook dan is er een uitweg! Je kunt zeggen dat het heel logisch is dat dit bedrijf dit doet, want ze hebben vast slechte ervaringen met ‘die mensen’. En dan zou het bedrijf toch stom zijn als ze nog een keer zo’n iemand aannemen? Een oplettend lezer valt vast op dat in dit geval de persoon niet als individu wordt beoordeeld, maar op basis van vooroordelen over de etnische groep. En dit noemen we toch echt racisme.

Volgende rode kaart?

Racisme vinden veel mensen iets van vroeger. Iets van Hitler of slavenhouders. Iets wat voorkomt in Amerika of Zuid-Afrika. Zolang er geen bordje in de bus hangt dat mensen met een donkere huidskleur achterin moeten stappen, zal het toch wel meevallen? De vraag is hoe wij uit deze ontkenning komen. Het zou een teken van lef zijn als we niet wachten op de volgende rode kaart van de Commissie van de Mensenrechten of zelfs de VN. De zaak is namelijk al lang helder. Laten we zelf de bal op de stip leggen en scoren met een stevige antidiscriminatie aanpak. Hier ligt een schone taak voor gemeenten, lokale organisaties en burgers zélf. De stad of dorp die het beste scoort verdient de beker. En ondertussen winnen we allemaal. Want bij racisme is iedereen uiteindelijk de verliezer.

Hanneke Felten & Mannus Boote werken bij Movisie.

Dit artikel is 4464 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (7)

  1. Jammer dat hier weer zwarte piet bij wordt gehaald, juist nadat een rechter heeft bepaald dat er geen sprake van racisme of discriminatie is! Hier in Nederland mag je bij wet niet discrimineren, dus dit hele betoog gaat nergens over. Als er ergens discriminatie zou zijn, dan zijn er wettelijke middelen om dat aan pakken.

    En waarom zou je je eigen ervaringen niet mee mogen laten wegen? Ik zie dat ook bij mijn tienerdochters. Een aantal jaar geleden werd ik nog voor racist uitgemaakt als ik iets zei over ‘die Turken’ of ‘die Marokkanen’. Nu ze zelf ouder zijn en ook meer levenservaring opdoen geven ze me inmiddels gelijk.

    Als laatste vind ik het onbegrijpelijk dat een commissie uit naam van de VN een heel volk schoffeert ( de pot verwijt de ketel ) vanwege een kinderfeest wat ze niet begrijpt ( we hoeven immers kerst niet op te geven ). Juist hier in Nederland waar iedereen gelijke kansen heeft en krijgt en waar we altijd iedereen hebben verwelkomd, mits ze hun steentje bijdragen.

  2. Hanneke en Mannus veronderstellen dat door de uitspraak dat voetbalteams uit Afrika fysiek wel sterk zijn maar dat ze allemaal maar wat doen, er sprake is van een verbloemde vorm van racisme. Want vervang je de woorden ‘voetbalteams uit Afrika’ door ‘negers’ dan heb je de poppen aan het dansen.

    De uitspraak zoals die gedaan is heeft niet tot commotie geleid, en waarom niet? Er is hier geen sprake van racisme en er wordt geen poging gedaan om racisme te verbloemen.

    Natuurlijk is racisme ook vandaag de dag nog steeds een probleem. Het leven in een 21e eeuwse multiculturele samenleving vraagt om een flinke portie veerkracht. Veerkracht maakt dat wij een kwetsende opmerking naast ons neer kunnen leggen. Veerkracht maakt dat wij niet voortdurend struikelen over begrippen als flikkers, negers of moslims. Veerkracht zorgt ervoor dat wij zelfs na een fysieke aanval de kracht vinden om weer op te staan.

    De schrijvers pleiten voor een stevige antidiscriminatie aanpak. Natuurlijk is dat een goed idee, maar racisme wordt al langs alle mogelijke manieren aangepakt. Ik pleit voor passende ondersteuning voor die mensen die hun veerkracht kwijt zijn. Want gebrek aan veerkracht maakt dat wij een bepaalde blik, een uitspraak of een onschuldig bedoelde opmerking als racisme ervaren.

  3. Onlangs reageerde ik op ´Sociale Vraagstukken´ op het artikel: ´Racisme ontkennen, hoe doe je dat?´ Mijn bijdrage heeft de moderatie niet doorstaan – te moeilijk misschien, te compact? – en wil ik met een herziene poging aankomen. Die tweede bevat een bescheiden pars uit mijn nog te voltooien essay over racisme.
    Met wat ik er hier alvast van aanbied, hoop ik een leerzame discussie uit te lokken die mij behulpzaam kan zijn bij het afronden van mijn opstel.

    RACISME

    Ter wille van het argument ga ik er hier bevooroordeeld vanuit dat racisme een verfoeilijk verschijnsel is. Maar neem [Naipaul]: ‘‘The racial sense, which contains respect for the individual and even that concept of ‘people’, remains as remote from India as ever. The racial sense is alien to India. Histori¬cally, this absence of cohesiveness has been the calamity of India.’’ (Naipaul, V.S. (I), pp. 158-159; 154).

    Makkelijk waarneembare eigenschappen die mensen op natuurlijke wijze bij een groep of collectivum inlijven, staan bij het omroepen van racisme voorop. Naar O. Wilde is het de zonde der oppervlakkigheid. De bekendste implicerende discriminant daarvoor is huidskleur; volksgeloof in collectief-genetisch gedetermineerd (wan)gedrag en (des)intellect komt daar bij. Wel moet dat geloof worden onderscheiden van een onopvallender genetische bepaalde groepsdifferentiatie die ook bestaat. Maar die laatste is natuurwetenschappelijk onderwerp, terwijl de onderhavige in hoofdzaak een sociaal-fenotypische is. In dit Sociologische kader wordt racisme natuurlijk opgevat, dat is: in prikkelende omstandigheden worden mensen door andere mensen gezien en behandeld als vertegenwoordigers van een ´natuurlijke groep´, eigenlijk: soort. Dit vanwege een of ander onuitwisbaar collectief voorkomen. Ik noem dit het natuurlijk racisme Racisme I of ook afgekort RnI.

    Maar nu doet zich een ingewikkeldheid voor. Zij is het onduidelijker feit dat soms ook verschijnselen als racistisch worden bestempeld waarin subjectief noch objectief de natuur een hoofdrol speelt. Of die trend niet ´soms´, maar steeds meer´. Het lelijke, exploitabele Racisme is zijn opmars begonnen en verovert cultureel terrein. Bijvoorbeeld geven mensen blijk van animositeit vis-à-vis de Islam en wordt die houding bruut – bestrijding van racisme gedoogt geen mildheid – als racistisch gedrag afgewezen. Terwijl het toch om de Islam als cultuur gaat!

    Wij moeten deze paradox tot welzijn van velen onderzoeken, en doe ik daarom beroep op ´RACIAL VIOLENCE AND THE STATE (´Univ. Utrecht 1995), van R. B .J. Witte. In zijn Engelse dissertatie komt W. met een definitie van racisme waarin die steen des aanstoots meestal de gedaante van een cultureel vergrijp aanneemt. Ik wil dit artefact onderzoeken om de verhouding tussen een natuurlijk racisme Rn I en een cultureel racisme Rc II te kunnen bepalen. Ik merk zijdelings op dat Witte het over ´Racial Violence´ heeft en ik de vrijheid heb genomen dit te vertalen met ´raciaal´ en ´racisme´.
    Van racisme geeft Witte een complexe definitie die ik in A en B heb uitgesplitst. Naar wat te verwachten viel, lijken de divisies op elkaar, maar goed uitkijken loont:

    A.´Raciaal geweld verwijst specifiek naar de waarneming dat de dader(s) en het (de) slachtoffer(s) tot verschillende groepen ‘behoren’. Die groepen zijn geconstrueerd en betekend als verschillende ‘rassen’, gebaseerd op karak¬teriserende, collectief-natuurlijke en erfelijke verschijningsvormen of nationale, culturele of religieuze oorsprong.´
    Vert. van: ‘Racial violence points specifically at the perception that the perpetrator(s) and the victim(s) ‘belong’ to different groups constructed, and signified, as different ‘races’ based on fenotypical characteristics or national, cultural or religious origin.’ (Witte, p. 9).

    B. ´Het geweld of de dreiging met geweld waarbij slachtoffers niet worden geselecteerd in hun hoedanigheid van individuen, maar als representanten van verbeelde minderheidsgroepen gebaseerd op karakteriserende collectief-natuurlijke en erfelijke verschijnings¬vormen en/of nationale, culturele of religieuze oorsprong. (Witte p. 9)

    Vert van: ‘The (threat of) violence in which victims are selected not in their capacities as individuals, but as representatives of imagined minority communities based on fenotypical charistics, and/or religious, national or cultural origin.’ ” (vetdruk van s.d.).

    Hier zien wij academisch goedgekeurd dat de ´verkeerde´ perceptie die je de beschuldiging van racisme kan bezorgen, ook op onnatuurlijke = culturele kenmerken betrekking kan hebben. Huidskleur, religie, nationaliteit, cultuur of natuur, het maakt wat het concept racisme aangaat geen verschil meer. Al is geloof ik bij het grote publiek het natuurlijke aspect van ras blijven hangen. Naar racisme wordt in de Media en ´dans la rue´ nog steeds het meest met huidkleur verwezen, in concreto naar schakeringen zwart/bruin, al zijn in 2014 in de USA nu ook ´Redskins´ verdacht geworden.

    Verder vestig ik er de aandacht op dat bij (Witte´s) racisme alles op perceptie lijkt aan te komen, wat van racisme een moeilijk type van misdaad maakt. Zie je het niet, dan is het er niet; of een ander moet je erop wijzen. Maar was je dan racist als je het niet zag, niet kon zien enz.? En wie is degene die je erop wees dat je racistisch keek, deed enz.? Is dat de anti-racist? En wat zag die dan en waarom maakt wat die zag die niet tot racist?

    Maar waarin Rn I en Rc II overeenkomen zie je (ook) bij Witte, is dat beide rasvarianten zich kennelijk met de begrippen groep en individu associëren. En niet de ene individu contra de andere individu produceert racisme, maar de ene individu (of groep) contra de andere als groep gezien. Waarna zich problemen gaan voordoen. Want als groepen zich door individuen kunnen (laten) representeren, moet je je bij iedere confrontering apart afvragen of iemand als individu keek en handelde, dan wel als vertegenwoordiger van een groep; of dat de ene individu individueel zag en optrad contra de andere groepsmatig, of vice versa. En we zien dat racisme een van de moeilijkste misdaden ter wereld is.
    Om er meer van te weten te komen, ga ik mij verdiepen in de begrippen individu en groep, in hun onderlinge samenhang.

  4. Racisme ontkennen, hoe doe je dat, vind ik een goed maar onvolledig artikel. Het is goed om de mechanismen te zien waarmee racisme wordt ontkend, maar even belangrijk is hoe je daar op reageert als je racisme herkent. De racistische uitspraak wordt vaak verweven in bijvoorbeeld een grapje, maar hoe reageer je daar dan op? Je bent inderdaad de zeurpiet die niet tegen een grapje kan. Waarom wordt dit artikel niet aangevuld met werkbare reacties op het verborgen racisme?

  5. Ad reactie 4 aug. 14 / 11.51

    Het woord ´grap´ heeft veel synoniemen, maar ik heb er geen gevonden die bij benadering duidelijk (wetenschappelijk) definieert wat ermee wordt bedoeld. Ik probeer zelf nu maar iets. De grap veronderstelt iemand (A) die hem uithaalt, één of meer personen ten opzichte van wie hij wordt gemaakt (B) en (vaak) ten overstaan van wie (C). Bij C kun je denken aan publiek, omstanders.

    Verder associeert de grap zich met lachen en vertoon van verwante emoties die spanningen tussen ego´s en groepen moet beteugelen. ´Je moet ertegen kunnen´. De grap vervult dus een maatschappelijke functie en is genormeerd. Wat als grap geldt, staat cultureel vast. Hieruit volgt dat wat in de ene cultuur grappig is, dat in een ander cultuur helemaal niet hoeft te zijn. De grap kan dus onder meer dienen als culturele differentieel. Uit het effect van een (misplaatste) grap kun je opmaken of mensen (nog) bij elkaar (willen) horen of niet. Maar pas op met testen, en vooral met getest worden. Neem Spreuken 26:18 e.v.: ´Zoals een dolleman die brandende pijlen afschiet [..], zo is hij, die zijn naaste bedriegt en zegt: Deed ik het niet voor de grap?
    Positief is dat onder het masker van de grap redelijke kritiek kan worden uitgeoefend die voor wie zij is bedoeld, te verdragen is. Maar ook hier hangt veel af van de vraag hoe A en B zich verhouden, primair vriendschappelijk of niet, zijn het landgenoten of gaat het om verschillende milieus (sociale klassen en dergelijke) en culturen?

    En nu ad: ´De racistische uitspraak wordt vaak verweven in bijvoorbeeld een grapje, maar hoe reageer je daar dan op? Je bent inderdaad de zeurpiet die niet tegen een grapje kan. Waarom wordt dit artikel niet aangevuld met werkbare reacties op het verborgen racisme?

    Welnu, als er in de positie van B of C (zie boven 1ste alinea) een racistisch grapje op je wordt afgevuurd dat je niet kunt verdragen, moet je je afvragen of je wel tot de groep (het land, de cultuur) van de grappenmaker behoort. En of je dat (nog) wel wilt?

  6. Zelf heb ik ook dat ik voor racist word uitgemaakt in mijn klas op school, maar meestal bedoel ik dat helemaal niet zo, maar schijnbaar is het voor mijn klas toch te moeilijk om normaal te reageren. Zelf zeggen ze ook de gehele tijd dingen zoals: ‘Neger, je kunt iets niet, omdat je er zo uit ziet, aap etc.’ Het is voor mij heel lastig om daarom nog in de klas te zitten. Ik praat soms gewoon normaal met mijn klasgenoten en dan ineens hoor ik door de klas geroepen worden: ‘Tijn is wel echt een Racist.’ Hoe kan ik me daar toch tegen verweren. Het houd maar niet op en ze weten discriminatie en Racisme ook niet uit elkaar te houden. Een grapje kan wel maar er is altijd wel weer iemand die er een geërgerde reactie op geeft, omdat diegene het er weer eens niet mee eens is. Discriminatie is al een tijd aan de gang en het is echt niet zo moeilijk om er niet over te beginnen, maar schijnbaar is de drang ernaartoe gewoon veels te groot.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.