De WRR had over burgerschap en burgerparticipatie met 'Vertrouwen in de buurt' en 'Vertrouwen in de burger' monumentale adviezen uitgebracht. De Raad voor het Openbaar Bestuur had daar einde 2012 zijn magnifieke 'Los laten in vertrouwen' aan toegevoegd, ongeveer op hetzelfde moment als de Tweede Kamer de motie-Voortman aannam (die aandrong op de overdracht van zeggenschap aan burgers op lokaal niveau). De Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling had al een zak vol duiten, laatstelijk met zijn advies ‘Terugtreden is vooruitzien'. Hoog tijd dus.
De nota 'De doe-democratie' die er sinds juni ligt, valt in het geheel niet tegen. Al is het maar om het gekozen perspectief. Met nadruk stelt het kabinet dat al die adviezen uitgingen van de burger en dat nu de overheid aan het woord is. Ook de benadering is een verademing: weinig scholastisch, een minimum aan beleidsgeschiedenis – en in plaats daarvan veel concrete voorbeelden en een uitnodigende, bescheiden toon. Een hand in eigen boezem zelfs. Zo verklapt de verantwoordelijk bewindsman, minister Plasterk, dat genoemde adviezen 'bij het kabinet de ogen verder hebben geopend voor de noodzaak van een meer systematische bezinning op de eigen beleidspraktijk' (p62). Er komt een 'interne interdepartementale dialoog over de effecten van eigen regelgeving op de doedemocratie', en voor beleidsdirecteuren op rijksniveau komt er een soort klasje 'over lopende beleidsthema’s gericht op het scheppen van voorwaarden voor de doe-democratie'. Sterker nog: volgens de samenvatting komt er bij relevant beleid voortaan een 'beleidstoets vitale samenleving' – vergelijkbaar met een milieueffectrapportage – een idee dat in de nota zelf helaas niet wordt uitgewerkt.
De kabinetsnota laat zien: we zitten halverwege de achtbaan
Aan veel in de kabinetsnota is te zien dat we halverwege een rit in de achtbaan zitten. Zo is de taal nog lang niet consistent. Dat begint al met de pompeuze ondertitel 'kabinetsnota ter stimulering van een vitale samenleving'. Wie alle initiatieven op het gebied van zorg, welzijn, energie enzovoort overziet, vraagt zich af of 'stimulering' nu werkelijk een kerntaak van de rijksoverheid moet zijn. Ook in zijn korte historische beschouwing blinkt het kabinet niet uit in consistentie. Zo staat op pagina 12: 'Naast het stelsel van representatieve democratie (voor het nemen van gelegitimeerde besluiten) is een tweede domein van collectieve besluitvorming (zelfsturing in gemeenschappen en coproductie in netwerken) ontstaan.' Alsof zelfsturing in gemeenschappen niet voorafging aan die representatieve democratie.
Die halverwegetaal is in principe natuurlijk geen probleem, maar wreekt zich wel bij de 'versnellingsagenda' waarin de nota uitmondt. Die agenda bevat een veelheid aan initiatieven die ministeries nu al nemen om de vitaliteit van de samenleving te stimuleren. Zo noemt de nota de vele 'leerkringen' en een 'reeks van magazines' vanuit de ministeries (met name Binnenlandse Zaken) als voorbeeld van zo'n stimulerende attitude. Maar wat nu als BZK die nu eens niet zou organiseren en dat zou overlaten aan de gemeenten of andere maatschappelijk initiatiefnemers? ‘De rol van de Rijksoverheid is het volgen van de ontwikkeling van het systeem van verbindingen tussen overheid en samenleving en het laten stromen van de beschikbare kennis op nationaal en internationaal niveau,’ heet het op pagina 16. Het is ongetwijfeld nuttig als iemand die taak op zich neemt, maar moet het de rijksoverheid zijn?
Een nieuwtje: er komt geen nieuwe regelgeving voor trusts
Ten slotte: voor de liefhebbers van trusts en de big society bevat de nota ook nog twee nieuwtjes. Er komt geen nieuwe regelgeving a la ‘public trusts’, want dat kan volgens het kabinet ook wel met de bestaande regels voor coöperaties. En er komt geen right to challenge noch een right to bid want dat is in het gedecentraliseerde Nederland niet nodig, aldus het kabinet.
‘De Doe-democratie - kabinetsnota ter stimulering van een vitale samenleving’ is te downloaden van www.rijksoverheid.nl