De rekenkracht van een computer verdubbelt om de twee jaar. Dat voorspelde Gordon Moore, fabrikant van de chip Intel, in 1965. Geldt dat ook voor schulden? Wie de cijfers ziet, gaat dat wel denken. Maar liefst één op de zes huishoudens in Nederland heeft problematische schulden of loopt risico op serieuze schulden. Het aantal aanmeldingen voor schuldhulpverlening is sinds het begin van de crisis verdubbeld. Ruim twee miljoen huishoudens hebben een betalingsachterstand. En nu komt het: schulden nemen in een duizelingwekkend tempo toe. Ze vormen een fuik: je belandt er makkelijk in, en komt er heel moeilijk uit.
Zijn schulden ‘eigen schuld dikke bult’? Niet helemaal. In het recent verschenen boek ‘Verlossing van Schuld en Boete: onorthodoxe oplossingen voor onbetaalde rekeningen’ lezen we dat terecht komen in een schuldenmolen niet alleen meer iets is voor de ‘unlucky few’. Schulden ontstaan zelden als gevolg van één oorzaak. Veelal zorgt een onverwachte gebeurtenis, zoals verlies van een baan, sterfgeval of echtscheiding voor een domino-effect met een problematische schuldsituatie als gevolg. Conflicterende wet- en regelgeving en langs elkaar werkende bureaucratische systemen vergroten de kans dat schulden toenemen. Door die combinatie van factoren raken mensen verstrikt in een web en verliezen zij het overzicht.
Over het hoofd van de schuldenaar wordt beslist
Als ze vervolgens in actie komen en de schulden proberen weg te werken, dan lukt dit meestal niet. Als je je baan kwijt raakt, moet je soms zo lang wachten op een uitkering dat je financieel achterop raakt. Je kunt de huur niet meer betalen, je krijgt aanmaningen en kostbare incasso- en juridische procedures, niet zelden met een huisuitzetting tot gevolg. Ook schuldhulpverleners zijn niet altijd meteen beschikbaar. Heeft de intake eindelijk plaatsgevonden dan moeten mensen wachten totdat de schuldhulpverlener een verzoek neerlegt bij schuldeisers om de invordering voorlopig op te schorten. Hierdoor lopen de schulden verder op en soms ontstaan hierdoor zelfs nieuwe schulden.
Professionals in het sociale domein gaan mensen steeds meer aanspreken op hun eigen kracht. Maar in de schuldhulpverlening is deze nieuwe aanpak nog niet vaak te zien. De Nationale Ombudsman maakte in 2012 duidelijk dat schuldenaren, als zij eenmaal over hun schaamte heen zijn en hulp zoeken, het idee hebben dat zij worden gezien als 'loser of crimineel'. Over hun hoofd wordt er beslist terwijl ze zelf geen zicht hebben op de voortgang. Zij voelen zich niet als gelijkwaardige betrokken bij de aanpak van hun problemen.
Een slimmere en humanere aanpak van de schuldenproblematiek
Het is individuele financieel-juridische aanpak van schulden – simpelweg gericht op aflossing. Die werkt niet goed maar is nog steeds de standaard. Dat het anders kan, met een andere systematiek, blijkt uit een pilot in Amsterdam-Noord. Aan de hand van tientallen multi-problem cases zoekt men naar een alternatieve, efficiëntere en effectievere manier van schuldhulpverlening. En probeert men te voorkomen dat iemand die in een schuldsaneringstraject zit toch schuldeisers van de overheid (de belastingdienst, DUO) op de stoep krijgt. Opdat niet opeens de parketpolitie voor de deur staat en de schuldenaar (een gezin achterlatend, ja dat gebeurt echt) achter slot en grendel zet. Dit bespaart niet alleen maatschappelijke kosten maar ook veel persoonlijk leed.
Hopelijk vormt deze pilot het startschot voor een structurele, andere, slimmere en humanere aanpak van de schuldenproblematiek. Zodat over een paar jaar niemand meer denkt aan de wet van Moore als het om het schuldenvraagstuk gaat.