Europa staat in brand. Mensensmokkelaars dwingen ons vluchtelingen op te vissen uit de Middellandse Zee. De ene groep politici vraagt om een humane oplossing die recht doet aan de rechten van de mens. Deze groep staat open voor opvang en integratie van vluchtelingen in Europa. De tweede groep houdt een pleidooi om de grenzen dicht te timmeren. Zij benadrukken dat er nog meer geïnvesteerd moet worden in opvang in de regio. Het is wrang om te zien dat deze laatste groep weinig heeft geleerd van de geschiedenis van migratie.
Want dichte grenzen creëren juist migratie. Tussen 1949 en 1953 waren de grenzen tussen de DDR en het Westen relatief open en migreerden er weinig mensen van Oost naar West. Daarna kwamen er prikkeldraad en wachttorens langs de grens, maar er bleven voldoende sluiproutes om naar het Westen te komen. Pas toen de DDR de Muur bouwde, werd de situatie nijpend. Door de dreiging van een onverbiddelijke grens kwam een enorme vluchtelingenstroom op gang. Uiteindelijk vluchtten 1,7 miljoen mensen naar West-Duitsland. Een zevende van de toenmalige bewoners van de DDR.
Een run op Nederland toen Suriname onafhankelijk werd
Ook in Nederland hebben we iets dergelijks meegemaakt. Voordat Suriname onafhankelijk werd in 1975, kwamen er maar kleine groepen Surinamers naar Nederland. Toen duidelijk werd dat Surinamers na de onafhankelijkheid een visum nodig zouden hebben, ontstond een run op Nederland. De instelling van een pardonregeling, die tot 1980 duurde, versterkte dat effect.
Surinamers kozen in die tijd - meer dan Antillianen, die binnen het koninkrijk bleven - voor vestiging in Nederland. Tussen 1970 en 1980 kwamen 300.000 Surinamers naar Nederland. Ongeveer de helft van de bevolking van Suriname.
Open grenzen en de mogelijkheid terug te keren, leiden tot uitstel of zelfs afstel van migratie. Bij open grenzen is er minder noodzaak te migreren. Als de grenzen dichter gaan, kiezen mensen het zekere voor het onzekere.
Met open grenzen gaan mensen ook makkelijk weer terug
Zo leidde de bankencrisis van 2008 in Europa, met zijn open grenzen, niet tot grote migratie. Er kwamen geen grote groepen Grieken, Spanjaarden en Portugezen naar Nederland, terwijl de jeugdwerkloosheid in Zuid-Europa tot boven de vijftig procent steeg. De vermeende aanzuigende werking van rijkdom blijkt niet zo simpel te werken.
Wat zou er gebeurd zijn als Noord-Europa had overwogen de grenzen te sluiten voor migratie uit Zuid-Europa? Ik denk dat veel Grieken en anderen in de rij hadden gestaan.
Het is evident dat open grenzen leiden tot een tijdelijke groei van migratie. Toen de Europese grenzen opengingen voor Poolse arbeidsmigranten was de wereld te klein. Nu hoor ik daar weinig meer over. Veel Polen zijn teruggekeerd, anderen komen hier alleen voor seizoensarbeid, slechts een kleine groep vestigt zich hier.
Maar open grenzen zorgen ook voor 'terug'-migratie. Zo liet Leo Lucassen laatst in NRC Handelsblad (6 mei) zien dat toen er nog maar nauwelijks grenzen waren tussen Europa en de Verenigde Staten ongeveer een derde van de Europeanen terugkeerde uit Noord-Amerika.
De wereld van 'open grenzen' kent blijkbaar andere wetten dan politici ons willen doen geloven. Mark Rutte heeft geschiedenis gestudeerd. Durft hij te leren van de geschiedenis? Of houdt hij vast aan een politiek dogma?
Gijsbert Oonk is hoofddocent geschiedenis, Erasmus Universiteit. Dit artikel verscheen eerder in dagblad Trouw.