De cliënt echt centraal in de ouderenzorg

Het nieuwe kabinet wil de ouderenzorg verbeteren zonder de financiering ervan grondig te herzien. Om de cliënt echt centraal te stellen is volgens Johan Polder en Marco Varkevisser echter een beslissende extra stap nodig: de invoering van een ‘all-inclusive’ zorgpolis voor ouderen. 

Het kabinet-Rutte/Verhagen wil investeren in de ouderenzorg. De kwaliteit moet omhoog en de menselijke maat moet terug. De cliënt en niet het aanbod moet centraal komen te staan. Nu hebben ouderen vaak het gevoel dat ze van het kastje naar de muur worden gestuurd en overal opnieuw hun verhaal moeten doen. Dit komt omdat de zorg uit allerlei verschillende potjes wordt betaald. Stel u bent 84 bent en breekt een heup. Dan krijgt u eerst met de huisarts of de huisartsenpost te maken en vervolgens gaat u naar het ziekenhuis. Deze zorg maakt onderdeel uit van de Zorgverzekerinsgwet (ZVW) en wordt door de zorgverzekeraar betaald. Maar daarna begint het pas. Als u voor revalidatie naar een verpleeghuis gaat, krijgt u te maken met een centrale indicatieorgaan (CIZ) en het regionale zorgkantoor omdat deze zorg vanuit de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) wordt bekostigd. Voor wijkverpleging geldt hetzelfde. Voor de huishoudelijke hulp na thuiskomst moet u weer bij de gemeente zijn omdat die hulp via de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) loopt.

Meerdere aandoeningen
De versnippering van verantwoordelijkheden en financiering vormt nu al een probleem, en dit probleem wordt alleen maar groter. Er komen steeds meer ouderen, die bovendien ouder worden en langer zelfstandig blijven wonen. En veel vaker dan voorheen hebben mensen meerdere aandoeningen tegelijk. Zestig procent van de 75-plussers heeft een chronische ziekte. Dertig procent heeft er zelfs twee of meer. Bijvoorbeeld een longaandoening in combinatie met een hartziekte of diabetes. Of problemen met lopen in combinatie met gevoelens van eenzaamheid. In dergelijke situaties hebben ouderen te maken met meerdere indicatieprocedures, die vaak om de zoveel tijd herhaald moeten worden. Ze moeten een grote hoeveelheid formulieren invullen, krijgen te maken met verschillende loketten, huisbezoeken en telefonische intakes. En er is niemand die het totaalplaatje overziet, ook de cliënt zelf niet. Bovendien werkt de versnipperde financiering de gewenste afstemming van de verschillende zorgvormen tegen.

De kabinetsplannen veranderen hier helemaal niets aan, ook al is het natuurlijk mooi dat er (iets) meer geld naar de ouderenzorg gaat. De coalitiepartners gaan ervan uit dat de cliënt vanzelf centraal komt te staan als de uitvoering van de AWBZ wordt verlegd van de huidige zorgkantoren naar de zorgverzekeraars. Dat is een illusie. Het onderliggende probleem wordt namelijk niet opgelost. Er blijven drie financieringsbronnen (ZVW, AWBZ en WMO) naast elkaar bestaan. Zelfs al komt er dan misschien één loket, niemand heeft er belang bij om de totale uitgaven in de gaten te houden. Sterker nog, iedereen heeft er belang bij om de ander te laten betalen. Voor de gemeente blijft het gunstiger als de (duurdere) wijkverpleegkundige de zorg verleent, omdat die uit de AWBZ wordt betaald Voor de zorgverzekeraar blijft het aantrekkelijk om in te zetten op vervroegd ontslag uit het ziekenhuis, omdat de aanvullende zorg thuis voor rekening van de AWBZ komt.

Allesomvattende dekking
Om ervoor te zorgen dat de cliënt echt centraal komt te staan is een beslissende extra stap nodig: voeg alle financieringsstromen samen in één glasheldere zorgpolis voor ouderen met een op maat gemaakte allesomvattende dekking. Van preventie tot palliatieve zorg, van cure tot care. Door vervolgens één partij, bijvoorbeeld de zorgverzekeraar, verantwoordelijk te maken voor de totale financiering kunnen sterkere prikkels ontstaan om de totale uitgaven in de gaten te houden. Tevens worden betere mogelijkheden gecreëerd om de afstemming en samenwerking tussen alle zorgverleners en zorginstellingen te bevorderen. De introductie van een specifieke zorgverzekering voor alle ouderen heeft nog een belangrijk voordeel. De basisverzekering wordt in één klap ‘verlost’ van een groot aantal voorspelbaar verliesgevende verzekerden, zodat de marktwerking in dat deel van de zorg veel soepeler kan worden uitgebreid. Natuurlijk moet een manier worden gevonden om jongeren omwille van solidariteit mee te laten betalen aan de ‘all-inclusive’ zorgpolis voor ouderen. Dat zou via een opslag op de premie voor de basisverzekering kunnen of via de inkomstenbelasting.

De huidige en toekomstige problemen in de ouderenzorg kunnen niet met simpele maatregelen worden opgelost. Het nieuwe kabinet zal de gebaande paden moeten verlaten. Alleen dan kan de cliënt echt centraal komen te staan.

Dit artikel is eerder gepubliceerd in Trouw op 22 oktober 2010.

Johan Polder is hoogleraar gezondheidseconomie aan de Universiteit van Tilburg. Marco Varkevisser is universitair docent gezondheidseconomie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. De auteurs zijn tevens respectievelijk voorzitter en bestuurslid van de Vereniging voor Gezondheidseconomie (VGE).

Foto: Bas Bogers (http://straatfotografie.com)