De gemeente Rotterdam zet zwaar in op ‘het bestrijden van eenzaamheid’. Anja Machielse (Universiteit voor Humanistiek) vraagt zich af of de mensen die eenzaam zijn, baat hebben bij de door de gemeente aangeboden zorg en hulp. Zij maakt gebruik van een nog weinig toegepaste vorm van evaluatieonderzoek: de ervaren baat-methode. Een moeilijke term voor een eenvoudig idee. Wil je weten of iets werkt: vraag het de mensen bij wie het moet werken. Vraag hen eerst wat zij van de hulp verwachten en ga vervolgens na of zij die hulp ook hebben gekregen.
Ouderen in sociaal isolement is hét voorbeeld van de eigenstandige waarde van kwalitatief evaluatieonderzoek. Onderzoek waarbij zeer kwetsbare mensen in staat zijn om hun wensen en meningen over zorg en hulp onder woorden te brengen. Het helpt betrokken gemeenten en organisaties om hun vrijwilligers en professionals met de juiste intenties en haalbare doelstellingen op pad te sturen om eenzaamheid te bestrijden.
Zorgen dat zij niet verkommeren
De sociaal geïsoleerde ouderen die Machielse voor haar onderzoek spreekt, zijn blij met de aan hen geboden hulp en zorg. De maatschappelijk werkers die hen regelmatig bezoeken, zorgen ervoor dat zij niet verkommeren. Bij ziekte en tegenslag staat er iemand voor hen klaar die over hun schouder meekijkt. Zonder deze professional is er niemand anders om hen zorg te bieden. In sommige gevallen was dat waarschijnlijk slecht afgelopen. De cliënten willen deze zorg graag hebben en zijn blij met het resultaat.
Gaat het hier nog wel om het bestrijden van sociaal isolement en eenzaamheid? Dat is toch waar de gemeente en maatschappelijke organisaties zich voor inzetten? De professionals doen hun best om de ouderen contacten te laten leggen met familie, met buren en met voorzieningen in de buurt. Dit blijkt een taaie opgave, waar zij lang niet altijd in slagen. Alle mooie verhalen over hulp dicht bij de burger, sociale netwerken en sociale wijkteams ten spijt moeten de professionals hun pogingen om de mensen weer met andere mensen in contact te brengen, vaak opgeven.
Machielse vraagt de cliënten wat er aan de hand is. De geïnterviewde ouderen geven aan geen contact meer te kunnen of te willen aangaan met anderen. Zij zijn zonder contacten minder ongelukkig dan met. Dit levert schrijnende verhalen op van mensen die zeer overtuigend en gedecideerd uiteenzetten waarom zij klaar zijn met andere mensen. De professional wil van alles, maar zij hebben hier geen behoefte aan. Zij werken er niet aan mee en ervaren de pogingen van de professional niet als een baat, maar als last. Soms lichten ze een tipje van de sluier op over de oorzaak, maar vaak is hun ‘sociale leven boek’ gesloten.
Een wereld die we ons moeilijk kunnen voorstellen
Dit artikel gaat over kwalitatief evaluatieonderzoek; een ogenschijnlijk triviaal onderwerp. Maar dat is het niet. Onderzoek als dat van Machielse legt een voor ons onbekende wereld bloot. Een wereld die we ons moeilijk kunnen voorstellen. Door mensen zelf aan het woord te laten, verfijnen en verbeteren we eenzaamheidsinterventies. Dit begint al met de doelstelling. Gaan we de strijd aan tegen sociaal isolement of voorkomen we kommervolle toestanden die een gevolg zijn van sociaal isolement?
Politici willen geen krantenkoppen als: ‘Man van 83 ligt vijf maanden dood in huis’. Sociaal geïsoleerde ouderen willen soms alleen zijn. We kunnen discussiëren of we ons hier, als samenleving, bij neer leggen. Sociaal geïsoleerde mensen willen in ieder geval niet aan hun lot worden overgelaten bij ziekte en tegenslag. Zij willen alleen zijn, maar niet alleen sterven. Dat is hun – bescheiden – wens en dat is wel het minste wat we kunnen respecteren.
Kwalitatief onderzoek: beleidsgevoelige informatie
Zorgvuldig en methodisch kwalitatief evaluatieonderzoek vertelt het verhaal achter de interventies. Het levert waardevolle en beleidsgevoelige informatie op over de aanpak van maatschappelijke problemen in het sociaal domein. Het is een van de vormen van onderzoek die de sociale sector nodig heeft om het werk te kunnen onderbouwen. Onder andere Marijke Steenbergen (Raad van Bestuur Movisie), hoogleraren Evelien Tonkens, Saskia Keuzenkamp, Jan Willem Duyvendak en Godfried Engbersen (voorzitter van de erkenningscommissie Maatschappelijke ondersteuning, participatie en veiligheid) en Pauline van Meurs (hoogleraar Bestuur van de Gezondheidszorg aan het instituut Beleid en Management Gezondheidszorg (iBMG) van de Erasmus Universiteit Rotterdam en voorzitter van de Raad van Volksgezondheid en Samenleving) pleitten hier sterk voor na het negeren van het advies van de Gezondheidsraad voor een duurzaam kennissysteem in de sociale sector door staatssecretaris van Rijn. Lees meer: https://www.movisie.nl/artikel/sociaal-werk-keihard-nodig-willen-we-onderbouwen
Het boek ‘Kwalitatief evalueren in het sociale domein’ (Lub, 2014) geeft een overzicht van methoden en designs, een verkenning van hun potentie voor evaluatiedoeleinden en een kritische analyse van methodologische sterktes en zwaktes.
Peter Rensen is projectleider Effectieve sociale interventies bij Movisie.
Foto: Julius Dillier (Flickr Creative Commons)