Sociale wetenschappers maken zich grote zorgen over het verval van hun eigen gezag. Ze stellen met spijt vast dat hun bijdragen niet of nauwelijks meer meewegen in het maatschappelijk debat. De politiek en het publiek gaan liever af op hun eigen gevoelens en beleving, stellen ze verontwaardigd. Een raadpleging onder een groot aantal onderzoekers uit de alfa- en gammawetenschappen heeft dit aan het licht gebracht.
Voor het weekblad De Groene Amsterdammer vroegen wij meer dan honderd wetenschappers wat de dringendste, de meest onderschatte en de meest overschatte problemen van ons land zijn. Het leek ons interessant om te horen waar deze specialisten ons op zouden wijzen. Vijfenzeventig sociale wetenschappers reageerden uitgebreid en serieus. Ze kwamen met sterk uiteenlopende antwoorden, die ruimschoots aan bod komen in het nieuwste nummer van De Groene en op de website van De Groene.
Feiten leggen weinig gewicht in de schaal
Maar we stuitten ook op overeenkomsten. Uit menige inbreng klonk de teleurstelling dat wetenschappelijke feiten tegenwoordig zo weinig gewicht in de schaal leggen, zowel bij het publiek als in de politiek. De Groningse hoogleraar sociale psychologie Tom Postmes verwoordde het ongenoegen heel precies: ‘Cijfers die uitwijzen dat criminaliteit daalt, dat allochtonen goed integreren, dat moslims geen terrorist zijn, dat burgers vertrouwen hebben in de overheid, en dat drankgebruik afneemt: we geloven het niet, want ons gevoel zegt dat het niet waar kán zijn, dat het niet waar mág zijn.’
De discrepantie tussen beleving en realiteit doet vooral opgeld bij de integratie van minderheden, menen veel wetenschappers. Bijna eenderde van de wetenschappers noemde de integratieproblematiek als het meest overschatte probleem. Het thema staat weliswaar al jaren in de topvijf van problemen van burgers volgens het SCP, en de politieke aandacht voor immigratie en integratie is onverminderd groot. Maar de wetenschap zegt: ‘We maken ons nodeloos druk.’ Diverse onderzoekers schermen met eigen onderzoeksmateriaal waaruit blijkt dat de integratie in Nederland eigenlijk vrij soepel verloopt. Socioloog Ruben Gowricharn schrijft: ‘Er is een middenklasse ontstaan, de tweede generatie schittert in het hoger onderwijs, het etnisch ondernemerschap bloeit. Maar in de beleving en in de politiek vormen allochtonen een levensgroot probleem.’ Kortom, de feiten gaan ten onder in de beeldvorming.
Wetenschap is op zijspoor gerangeerd
Wetenschap is het patent op de waarheid kwijt geraakt, zo concluderen meerdere deelnemers dan ook. En dat steekt. Sommigen doen een poging tot verklaring van de hedendaagse minachting voor feiten en wijzen op het falen van de bestuurlijke elite. Maar anderen laten zich in kwade bewoordingen uit over politiek en samenleving, die de bevindingen van wetenschappelijk onderzoek zonder omhaal opzij vegen. De wetenschappers vertonen zelfs kenmerken van de gedepriveerden die ze zelf bestuderen. Ze reageren gefrustreerd en gekwetst op het feit dat hun gezaghebbende positie in het publieke debat is verzwakt.
En zo levert dit onderzoek, dat eigenlijk onderbelichte sociale vraagstukken in Nederland boven tafel moest halen, nog een extra interessant thema op. Natuurlijk, we moeten stilstaan bij onze maatschappelijke behoefte aan richting en houvast, zoals sommige wetenschappers opperen in ons onderzoek. We moeten de globalisering serieuzer nemen en onze omgang met natuur en milieu verbeteren, zoals anderen aanvoeren. We moeten de kloof tussen hoog- en laagopgeleid bestrijden, de afstand tussen de generaties onder ogen zien en meer bestuurlijke greep zien te krijgen op de ontregelende technologie.
Zelfonderzoek is noodzakelijk
Maar daarmee zijn de sociale wetenschappers er nog niet. Ze zullen zich ook moeten buigen over de vraag waarom hun inspanningen nog maar zo weinig teweegbrengen in de samenleving. Je kunt politici, burgers en media wel van alles verwijten, maar wat doen de onderzoekers zelf verkeerd, wat zien ze over het hoofd, wat beschouwen ze ten onrechte als vanzelfsprekend?
Antwoorden op deze vragen vergen meer introspectie dan waarvan de meeste geënquêteerde wetenschappers blijk geven. De wetenschap zelf blijft goeddeels buiten schot. In de Kohnstammlezing van hoogleraar Louise Fresco op 28 maart, gaf zij een interessante voorzet voor dergelijk zelfonderzoek. Volgens haar heeft de wetenschappelijke wereld haar eigen gezagsverlies mee helpen veroorzaken door een gebrekkig zelfkritisch systeem. ‘Resultaten komen steeds sneller naar buiten, anders zijn geld en aanstelling niet meer gegarandeerd. Dit vermindert de autoriteit van de wetenschap.’
Fresco’s startschot verdient een antwoord en een vervolg. De sociale en geesteswetenschappen moeten aan status herwinnen om de rol te kunnen spelen in het publieke debat die hun toekomt.
Yvonne Zonderop is oud-redacteur van de Volkskrant. Casper Thomas is redacteur van De Groene Amsterdammer. Dit artikel verscheen eerder in De Volkskrant, op 20 april 2011.