Grensrechter Richard Nieuwenhuizen (41) werd na afloop van een voetbalwedstrijd zodanig mishandeld door een groep jeugdspelers dat hij later aan zijn verwondingen overleed. Het incident haalde de wereldpers. ‘This horror must teach us a lesson’, kopte de Engelse krant The Sun. Deze waarschuwing lijkt vooralsnog aan dovemansoren gericht. Twee maanden later was het opnieuw raak, deze keer zonder fatale afloop. Tijdens een amateurwedstrijd kreeg een 21-jarige grensrechter een kopstoot van een speler. Tel daarbij de andere vormen van onwenselijk gedrag op, zoals discriminerende spreekkoren en vandalisme, en het beeld is duidelijk: sport verloedert.
De maat is vol, zo stelt de Nederlandse overheid dan ook. Zero tolerance, een keiharde aanpak van onwenselijk gedrag, geldt hierbij als het uitgangspunt. De tijd van gedogen is voorbij. In het buitenland is men evenmin vies van een harde aanpak. Vorig jaar vonden in Egypte 73 mensen de dood nadat toeschouwers van een betaald voetbalwedstrijd het veld waren opgestormd. Inmiddels zijn 21 supporters veroordeeld tot de doodstraf voor hun aandeel in de rellen. Wat straffen betreft zijn we in Nederland dus eigenlijk maar softies.
Negatieve beeldvorming overtrokken
De recente incidenten en de daaropvolgende reacties van autoriteiten schetsen een somber beeld, dat haaks staat op het idee dat sport belangrijke opvoedende waarden heeft, zoals wederzijds respect, fair play, weerbaarheid en discipline. Tenminste, dat is wat sportorganisaties en andere beleidsactoren ons ook graag doen geloven. Zo hebben de Verenigde Naties en het Internationaal Olympisch Comité sport hoog in het vaandel staan als een krachtig middel voor maatschappelijke ontwikkeling, conflictbeslechting en zelfs wereldvrede. Sport zou een goede methode zijn om frustraties en agressie te kanaliseren. Aan de relatie tussen sport en geweld worden dus tegenstrijdige betekenissen gegeven. Hoe zit dat?
Uit het SCP-rapport Weinig over de schreef blijkt dat driekwart van de Nederlanders vindt dat er veel onwenselijk gedrag voorkomt in de breedtesport, de sport dus die door alle lagen van de bevolking op amateurbasis wordt beoefend. Dit is vergelijkbaar met de mening over de incidentie van onwenselijk gedrag op school of in het openbaar vervoer, maar minder dan de mate waarin dergelijk gedrag zou voorkomen op straat (86 procent). Nederlanders vinden dus dat het in de amateursport in vergelijking met andere sectoren wel meevalt, al dient daarbij gezegd dat de mening over het betaald voetbal negatiever is. Ook is onwenselijk gedrag in de sport volgens het SCP de afgelopen jaren minder toegenomen dan op straat, op school of bij het uitgaan. De negatieve beeldvorming over sport is dus overtrokken.
Een belangrijke conclusie van het SCP-rapport is dat de kans op onwenselijke ervaringen in de sport niet veel groter is dan men op basis van de met sport doorgebrachte tijd mag verwachten. De beeldvorming over onwenselijk gedrag in de sport is met andere woorden nadrukkelijk negatiever dan de incidentiecijfers weergeven.
Niet alleen een maatschappelijk probleem
Toch is de sport allerminst immuun voor agressie,zoals we afgelopen weekend ook weer zagen in de catacomben van De Kuip, na afloop van de voetbalwedstrijd Feyenoord-PSV. Voor veel mensen, en vooral ook voor sportorganisaties, geldt daarbij dat sport toevallig een plek is waar maatschappelijke problemen zichtbaar worden. Sport zou louter een afspiegeling zijn van de samenleving en de oorzaken van geweld zouden buiten de sport liggen. Maatschappelijke veranderingen die hieraan ten grondslag liggen, zijn bijvoorbeeld de individualisering en informalisering van de samenleving en het afnemend gezag en respect voor publieke autoriteiten. Het gebrek aan respect voor gezagsdragers toont zich volgens deze redenering ook in de wedstrijdsport, waar de beslissingen van de arbitrage dikwijls worden aangevochten of bespot. Daarnaast is de gevoeligheid van de samenleving voor geweld toegenomen. Dit heeft ook zijn weerslag op de sport, bijvoorbeeld in de voortdurende aanscherping van spelregels en gedragscodes. Er wordt op dit vlak veel gedaan binnen de sportsector, zo luidt de verdediging.
Deze verklaring schiet echter tekort. Sport mag dan onder invloed staan van bredere maatschappelijke ontwikkelingen, maar zij heeft ook haar eigen kenmerken en dynamiek. Binnen de georganiseerde sport gelden specifieke regels over wat acceptabel gedrag is. Sommige sporten worden per definitie gekenmerkt door een zekere mate van lichamelijk geweld: niet alleen teamsporten, maar vooral ook boksen en de multidisciplinaire gevechtssporten (mixed martial arts) zonder dat ze automatisch leiden tot meer agressie. Sterker nog, vechtsport kan een positief effect hebben op het beteugelen van agressie en het verbeteren van het psychosociaal functioneren, met name bij maatschappelijk kwetsbare jongeren. Dit effect valt of staat bij de omstandigheden waaronder de sportbeoefening plaatsvindt, zoals de kwaliteit van trainers, duidelijke regulering en een pedagogische benadering die eigen verantwoordelijkheid en respect voor anderen hoog in het vaandel heeft staan. Waar deze omstandigheden ontbreken, leidt sportdeelname eerder tot meer agressie.
De eigen verantwoordelijkheid van de sportsector
Er is geen reden tot wanhoop. Sport is en blijft in de meeste gevallen een plezierig en relatief veilig tijdverdrijf. Zeker, er doet zich met enige regelmaat geweld voor, maar niet veel vaker dan men op basis van de met sport doorgebrachte tijd mag verwachten. De negatieve beeldvorming over geweld in de sport is dus overtrokken.
Maar we moeten de de kop ook weer niet in het zand steken. Geweld is een complex probleem dat vraagt om een realistische en vooral ook preventieve benadering van alle betrokkenen, de sportsector voorop.