Van nog meer zorg is geen oplossing te verwachten

Professionals en organisaties moeten eendrachtig een sluitende en op de mens gerichte zorg voor verwarde personen realiseren, vindt het Aanjaagteam onder leiding van Liesbeth Spies. Een oplossing komt er echter pas als het traditionele zorgparadigma wordt losgelaten en de herstelvisie wordt omarmd, aldus ervaringsdeskundige Hans van Eeken.

Het Aanjaagteam Verwarde Personen (AVP) rondt op 30 september aanstaande zijn werkzaamheden af met een bijeenkomst voor alle landelijke sleutelpartijen. Op die dag wordt ‘het stokje’ overgedragen aan uitvoerende partijen zodat zij kunnen ‘doorpakken’. Dat klinkt eenvoudiger dan het is. In de tweede tussenrapportage van het AVP was namelijk al duidelijk geworden dat de praktijk weerbarstiger is dan aanvankelijk gedacht. Ondanks alle inspanningen van gemeenten en hun samenwerkingspartners is er nog nergens een sluitende opvang en zorg van verwarde personen. Het streven om nog deze zomer een dergelijke aanpak in iedere gemeente te realiseren, is dan ook niet gehaald.

Aanjaagteam gevangen in traditionele zorgparadigma

Het Aanjaagteam heeft hard gewerkt, haar tussenrapportages ademen een geest van activisme uit, met een nadruk op daadkracht en de wens het tempo hoog te houden. Het accent op daadkracht komt onder meer tot uiting in de aansporing van de voorzitter van het Aanjaagteam - Liesbeth Spies - aan professionals om hun ‘specifieke sleutelpositie’ te pakken en de samenwerking te zoeken. Alleen dan is ‘een sluitende en op de persoon gerichte aanpak’ mogelijk.

Mooie woorden zou je zeggen, maar ze vloeien wel voort uit het vooroordeel dat mensen met verward gedrag hoe dan ook behandeld moeten worden. Het Aanjaagteam heeft zich met andere woorden niet weten te bevrijden van het aloude zorgparadigma - interveniëren, overnemen, redden- en de dokterslogica, diagnosticeren en pillen voorschrijven. En dus verwacht het Aanjaagteam vooral veel van de huidige zorgaanbieders, met name van de specialistische geestelijke gezondheidszorg (ggz). Dat baart zorgen.

Herstel is uniek, grillig en vergt tijd

Verward gedrag, al dan niet gepaard met overlast vanwege ernstige psychosociale problematiek, psychiatrische aandoeningen en/of verslaving, heeft in de regel een lange ontstaansgeschiedenis. Om te kunnen ‘herstellen’ vergt veel ruimte en tijd. ’Herstel’ is in de ggz en de verslavingszorg een relatief nieuw concept dat verwijst naar iets anders dan genezing van een ziekte. Aansluitend op de ‘positieve gezondheid’ zoals gedefinieerd door Machteld Huber, is ‘herstel’ een vaak langdurige en complex proces waarin de verwarde mens zijn persoonlijke balans hervindt na ervaringen van psychische ontwrichting en daarmee vaak gepaard gaand rolverlies. Tijdens dit herstelproces ontdekken mensen gaandeweg dat zij alleen zélf betekenis kunnen geven aan hun ervaringen. Een herstelproces is dan ook persoonlijk, uniek en grillig. Het vergt vaak zoveel tijd omdat het gaat om zaken als het hervinden van hoop, een positief zelfbeeld, en regie over het eigen leven.

Velen uit de aandachtgroep van het Aanjaagteam zijn geïsoleerd geraakt van de samenleving, of zoals de bioloog Frans de Waal het zegt: ‘losgeraakt van de kudde.’ Een deel van de groep is bovendien ‘zorgvermoeid’, wars van de soms eindeloze bemoeienis van de hulpverlening. Moe van behandelingen die veelal gericht zijn op stabilisatie en daardoor blijven steken in symptoombestrijding en geprotocolleerde behandelingen binnen een biomedisch model gericht op ziekte en onvermogen.

Van huidige zorgaanbieders is de oplossing niet te verwachten

Op basis van mijn eigen ervaringen én die van de vele honderden mensen die ik de afgelopen zeven jaar als ervaringswerker heb ontmoet, heb ik het volgende beeld van de problematiek. Ernstig psychisch lijden, veroorzaakt door crises, rolverlies en al dan niet zelfverkozen isolement, maakt deze mensen vaak lethargisch. Ze staan vaak emotioneel ‘op de waakvlam’ en hun eigen kracht is niet of nauwelijks meer bereikbaar, laat staan inzetbaar. De andere kant van de medaille is dat dezelfde mensen zich tijdens een crisis vaak van een geheel andere kant kunnen laten zien en door agressief, destructief, suïcidaal en heftig acting-outgedrag grote overlast kunnen veroorzaken voor naastbetrokkenen, buurtbewoners en hulpverleners. De laatsten reageren dan vaak met dwang en drang, wat uiteindelijk in niemands belang is.

De verwachting van het Aanjaagteam dat de oplossing toch voornamelijk van de huidige zorgaanbieders zal komen, met name van de specialistische ggz, is niet realistisch. De huidige interventies berusten namelijk op wat het ‘oude zorgparadigma’ genoemd mag worden. Ondanks allerhande pogingen vanaf de jaren ’80 om de psychiatrie te extramuraliseren, gaat de behandeling en begeleiding in de psychiatrie nog altijd uit van een dokterslogica waarbij de psychiater allesbepalend is. Tot 2012 leverde dat geen fricties op, immers verwarde personen werden toentertijd veelal opgenomen in ggz-instellingen en in Regionale Instellingen voor Beschermd Wonen. Met de afbouw van bedden en de ambulantisering van de psychiatrie is het traditionele paradigma aan erosie onderhevig en nemen de problemen halsoverkop toe, vooral omdat de ggz-instellingen tekort zijn geschoten met de beloofde ambulantisering. Het is binnen de huidige ggz-cultuur onwaarschijnlijk dat dit snel zal veranderen. Het is kortom tijd voor fundamentele verandering.

Herstelvisie en eigen kracht moeten leidend worden

Wie door een crisis ‘de weg is kwijtgeraakt’, moet vaak lange tijd hard werken voordat hij het juiste spoor weer terugvindt. Peer support kan daar een belangrijke rol in spelen. De meest succesvolle vorm van peer support is de zelfhulpgroep, waarin mensen aan hun eigen herstel kunnen werken vanuit de principes van gelijkwaardigheid en wederkerigheid. Her- en erkenning van elkaars lijden, maar ook en vooral van elkaars kracht en mogelijkheden, vormen daarin belangrijke werkzame bestanddelen. Door onderlinge ondersteuning leren mensen weer contact te maken en relaties aan te gaan.
Rond deze zelfhulpgroepen ontstaan alternatieve netwerken waar men steun van ondervindt.

De herstelvisie in combinatie met het gedachtegoed van de Eigen Kracht-conferentie (EK-c) zou leidend moeten worden om de verwarde personen werkelijk perspectief te bieden. Oftewel, iedereen uit de aandachtgroep, moet aan een zelfhulpgroep kunnen deelnemen en waar nodig een EK-c aangeboden krijgen.

Met de juiste ondersteuning, liefst door ervaringskundige lot- of bondgenoten, blijken de meeste verwarde personen in de praktijk veel beter te ‘herstellen’ dan zorgprofessionals vaak voor mogelijk houden. In samenwerking met huisartsen en hun ggz- praktijkondersteuners, biedt deze aanpak ongekende mogelijkheden voor preventie en deëscalatie, maar ze leent zich niet voor een quick fix vanuit de maakbaarheidsgedachte. Laten we daarom realistisch zijn en aan dito verwachtingsmanagement doen.

Hans van Eeken is ervaringswerker actief in het sociaal domein en de psychiatrie. Tot 2014 werkte hij in loondienst bij een grote geïntegreerde ggz-instelling. Sindsdien is hij  zelfstandig ervaringswerker.

Foto: Alex Proimos (Flickr Creative Commons)

Dit artikel is 2769 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (4)

  1. Vergeet ook niet dat veel mensen radeloos worden door gebrek aan voldoende inkomen en stabiele huisvesting. Is niet de hele groep, maar voor een deel geldt dit wel. Oplossingen dienen niet alleen in het zorgdomein gezocht te worden maar ook in inkomen en huisvesting.

  2. Is Van Eeken een ervaringsdeskundige ( dwz deskundig in zijn eigen ervaringen met hulpverleners die zich met zijn eigen problematiek bezig hielden) of een – ongetwijfeld niet ondeskundige – professional die zijn eigen ergernissen heeft gesublimeerd in een nieuw beroep, nl. Ervaringswerker.
    In beide gevallen legitimeert dat op geen enkele manier zijn alles-of-niets uitspraken over wat iedereen fout doet en iedereen ( of niemand) nodig heeft. Zo’n zinnetje over dwang, waar ‘niemand’ iets aan zou hebben, is niets anders dan een ‘niemandverklaring’ van allen die wel eens gebaat zijn bij bij dwang (zoals mensen die gedood kunnen worden door verwarde daders).
    We hebben inderdaad een herijking van de GGz nodig, maar die is niet gediend met een zelfbenoemde Messias die zijn waardevolle ervaringen omzet in een nieuw onontkoombaar dictaat.
    Van Eeken mag dan afscheid genomen hebben van de institutionele GGz maar de sfeer van alwetendheid heeft hij meegenomen in zijn nieuwe werk.

  3. Goede kanttekeningen. Ook kan ik uit eigen ervaring bevestigen dat opvang in eigen kring (eigen netwerk) samen met peer support een goede, veilige oplossing is. Dit zou de kern van de ondersteuning moeten zijn. Daaromheen organiseer je wellicht nog iets anders (psychotherapie, extra gesprekken poh).

  4. Overconsumptie in de zorg kan pas worden ingedamd als er, op basis van maatwerk, meer persoonlijke aandacht aan de patiënt kan worden gegeven. Professionele zorgverleners kunnen die benodigde aandacht het beste delegeren aan vitale 65plus-vrijwilligers uit de directe omgeving van de patiënt. Met een korte selectie en een daarop volgende training van deze 65+ers moet dat kunnen.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.