Verschillende kanten hebben om een verhoging van de alcoholleeftijd gevraagd. Het pleidooi kwam van Marleen Barth, voorzitter van GGZ Nederland, de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde en Nico van der Lely, kinderarts en oprichter van de eerste alcoholkliniek voor jongeren. Ook het Trimbos-instituut, het landelijke kennisinstituut op het gebied van geestelijke gezondheid en verslaving, en STAP, het Nederlandse Instituut voor Alcoholbeleid willen de leeftijdsgrens verhogen. Tweederde van de 27 Europese landen hanteert inmiddels een leeftijdsgrens van 18 jaar of hoger.
Waarom de leeftijdsgrens verhogen?
Er is veel bewijs voor de nadelige effecten van alcohol voor jongeren. Alcoholgebruik kan leiden tot lichamelijke en psychische gezondheidsproblemen. Bovendien, hoe jonger de gebruiker des te groter zijn gevoeligheid voor alcohol. Problemen variëren van acute alcoholvergiftiging tot hersenbeschadigingen bij langdurig veel drinken. Onder andere de periodiek terugkerende berichten over het aantal comazuipers in Nederland hebben geleid tot een roep om aanscherping van het beleid. In 2011 meldden kinderartsen 762 gevallen, 12 procent meer dan het jaar ervoor. Gemiddeld zijn de jongeren ruim 15 jaar, de jongste was 10. Verhoging van de leeftijdsgrens moet het alcoholgebruik terugdringen. Daarnaast zijn voorlichting, toezicht en handhaving gebaat met een duidelijke, eenduidige leeftijdsgrens.
Ja, het werkt
In het alcoholbeleid is een onderscheid te maken in maatregelen die het aanbod van alcohol beperken, maatregelen die de vraag naar alcohol tegengaan en maatregelen die gericht zijn op het beperken van schade ten gevolge van alcohol (harm reduction). Maatregelen die het aanbod beperken, omvatten bijvoorbeeld accijnsverhoging en allerlei maatregelen zoals een verbod op verkoop in supermarkten en een verbod op happy hours.
Bij het tegengaan van de vraag gaat het vooral om mediacampagnes en voorlichting op scholen. Bij harm reduction valt te denken aan maatregelen rond alcohol en verkeer. Aanbodbeperkingen en sommige 'harm reduction'-maatregelen zijn in verhouding effectief. Educatieve maatregelen alleen leiden niet of nauwelijks tot gedragsverandering.
Het verhogen van de minimum leeftijd voor het kopen van alcohol is een effectieve maatregel die onder de eerste categorie valt: de beperking van het aanbod, in dit geval voor een bepaalde groep. Voor elke maatregel die de beschikbaarheid van alcohol beperkt, geldt overigens dat mensen die al (veel) drinken dat gewoonlijk blijven doen, maar het aantal mensen dat gaat beginnen met (veel) drinken neemt af.
Is leeftijdsgrens te handhaven?
Het is nu zo dat jongeren onder de 16 jaar die alcohol willen kopen daar redelijk gemakkelijk in slagen. Onderzoek met zogenaamde mystery shoppers wijst uit dat veertien- en vijftienjarigen geen problemen hebben om alcohol via de detailhandel te verkrijgen. Daarnaast blijkt het voor jongeren eenvoudig om alcohol te bestellen via internet. Het is een illusie om te verwachten dat een leeftijdsgrens echt goed kan worden gehandhaafd, een jongere die aan drank wil komen, zal daarin slagen. Toch gaan er minder jongeren drinken. Veel jongeren (en hun ouders) houden zich namelijk wel aan de gestelde leeftijdsgrenzen. De norm zal naar verwachting op termijn verschuiven. En, bij een leeftijdsgrens van 18 jaar zal het voor zeventienjarigen niet zo moeilijk zijn om alcohol te kopen maar voor veertien- en vijftienjarigen wordt het wel een groter probleem.
Er zijn ook nadelen
Natuurlijk zijn er nadelen. Elke maatregel die het alcoholgebruik effectief terugdringt, brengt met zich mee dat de alcoholindustrie en de horeca minder inkomsten kunnen verwachten wat kan leiden tot banenverlies. Het clandestien (in een minder gecontroleerde omgeving) drinken kan toenemen. Een geheel andersoortig argument is dat het overheidsbeleid veel te betuttelend wordt: het behoeden van jongeren voor alle risico’s leidt ertoe dat we daardoor alleen maar ‘watjes’ kweken.
Doen of niet doen?
Verschillende groepen zullen deze vraag verschillend beantwoorden. Veel volwassenen ondersteunen een verhoging van de leeftijdsgrens. Henzelf treft het ook niet. Niet alle jongeren van 16 tot 18 zullen er even blij mee zijn. Ook de alcoholindustrie en Horeca Nederland reageren kritisch. Maar vanuit volksgezondheidsperspectief lijkt er maar een antwoord mogelijk: doen.