Vrijheid van meningsuiting is een doorgeschoten vorm van narcisme

Alom wordt momenteel ons recht op vrijheid van meningsuiting beklemtoond. Theo van Gogh moest moslims geitenneukers mogen noemen en 12X Theo moet Mohammed belachelijk kunnen maken. Maar zulke vrijheid gaat gemakkelijk over de top in een geglobaliseerde wereld.

Het is nog maar een handvol eeuwen geleden dat in de westerse wereld wetenschappelijke kennis stevig in de greep van de godsdienst werd gehouden. Het kostte menig wetenschapper die zich niet wenste aan te passen zijn leven, en het gevecht tussen wetenschap en religie heeft eeuwen geduurd. En dit vond plaats in de westerse wereld die kon bogen op de Grieken en de Romeinen, op industriële revolutie, de Renaissance en de verlichting. Pas sinds ongeveer vijftig jaar hebben we ons in het westen bevrijd van religieuze en andere zuilen die eerder noodzakelijk waren als gedragshulpen, die ons psychologisch functioneren moesten ondersteunen.

We konden ons bevrijden van tradities, van gezag, van ideologieën omdat onze kindertijd veel minder traumatisch was dan daarvoor. Door de hygiëne in de kindertijd, door een accent op en een verbeterde gehechtheid van de baby, peuter en kleuter werden de egofuncties versterkt. Sterke opbouw van egofuncties in de vroege kindertijd leidt tot meer autonomie, meer gedragsvrijheid, minder afhankelijkheid van culturele en sociale hulpen bij het psychologisch functioneren. Deze ontwikkeling is nieuw in de westerse wereld en bouwt voort op een eeuwen lange traditie van individualisering die speciaal in het westen – gezien de rijke geschiedenis- vorm kon krijgen. De vrijheid van meningsuiting past in onze cultuur en is iets wat veel mensen (nog lang niet iedereen) in psychologisch opzicht kunnen verdragen en een deel ervan kan dit praktiseren.

Religie is voor velen een reddingsvest

Grote delen van de niet-westerse wereld en migranten daar vandaan verkeren in een geheel andere psychosociale conditie. De vroege kindertijd wordt daar nog door veel trauma’s, door veel blootstelling aan geweld en door veel verwaarlozing gekenmerkt. Om tot een psychologisch evenwicht te komen zijn zuilen, ideologieën en dus ook religies noodzakelijk, het gedrag moet van daaruit sturing krijgen. Indien deze culturele hulpen ontbreken blijft er op individueel niveau in psychologisch opzicht niet veel meer over dan angst en chaos.

Voor deze mensen is een religie dus een reddingsvest, zij blijven alleen drijven met behulp van dit vest. Indien dit vest wordt lek geprikt door een cartoon, artikel of andere in onze ogen rake uitspraak, raakt het psychologisch evenwicht onmiddellijk verstoord. Voor velen is dit een steek in hun hart, midden in hun psychologische essentie. De grote groep mensen lijdt hieronder in stilte, trekt zich terug en likt de wonden doorgaans in familiaal verband.

We moeten rekening houden met kwetsbaarheden

Echter, in deze groep bevinden zich altijd adolescenten die zich vervelen en zoals overal ter wereld (vooral in arme landen) naar de wapenen grijpen. Zij voelen zich gesteund door en vertegenwoordigen iets wat in de brede massa in stilte leeft. Hoe meer wij op de trom van de vrijheid slaan en daarnaar leven, hoe vaker we te maken krijgen met dit type aanslagen. Onze vrijheid van meningsuiting is – in psychologisch opzicht – een doorgeschoten vorm van narcisme met dus gekenmerkt door een gebrekkige empathie voor die groeperingen die in psychologisch opzicht niet onze stressbestendigheid hebben. In een wereld waarin we communicatief allemaal met elkaar verbonden zijn, kunnen we niets anders doen dan rekening houden met diepliggende kwetsbaarheden van grote groepen die deze aarde ook bevolken.

Prof. Dr. J.J.L. Derksen is klinisch psycholoog

Dit artikel is 3540 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (27)

  1. Geez, can he spell projection? Het betuttelracisme druipt er van af…

  2. Jeannette v/d Does‏@jadoes1·18 min.18 minuten geleden
    @socialevraagst sterk: religie is voor velen een reddingsvest.
    “Uw woord is een lamp voor mijn voet en een licht op mijn pad”, Psalm 119

  3. Derksen doet net alsof de moderne communicatiemiddelen een suikerpot zijn waar wij niet teveel van moeten snoepen. Ogenschijnlijk hebben wij een onbeperkte vrijheid om te spreken, te communiceren. Maar er zijn ook ingewikkelde beperkingen. Denk aan de beheersing van de communicatiemiddelen door de commercie. Denk aan de druk die wordt uitgeoefend op wetenschappers om te publiceren wat hun opdrachtgever welgevallig is en geheim te houden wat de opdrachtgever niet bekend wil maken. En zo zijn er vele, vele voorbeelden te geven. Ik ben het eens voor een klein stukje, namelijk: dat schelden, vloeken en beledigen niet de meest hoogstaande manier is om te communiceren. Maar blijf van de vrijheid van meningsuiting af!
    Truus Boerma

  4. Natuurlijk wil ik vrijheid van meningsuiting. Ik wil kunnen zeggen wat ik denk! Maar de wereld draait niet alleen om MIJ en MIJN mening. IK perk mij in en hou rekening met denkwijzen en ideeën van anderen die net zo veel recht hebben op hun mening als ik!

  5. Waarom zou iemand er behagen in scheppen om een ander te kwetsen?
    Geldt hier niet, net als bij pesten, dat er ook met de kwetser iets aan de hand is?
    Waarom moet ‘iedereen’ zijn mening uiten over de leefwijze van een ander?
    Waarom pesten en kwetsen toelaten tot het slachtoffer terugschiet, en dan moord en brand schreeuwen omdat het slachtoffer zo slecht is?
    Waarom beschermen wij onze maatschappij niet tegen mensen die kiezen voor opleiding en toerusting tot moordenaar?

  6. Interessante invalshoek. Zitten wel een hoop aannames in omtrent vermeend anders zijn van mensen uit andere culturen: ‘Grote delen van de niet-westerse wereld en migranten daar vandaan verkeren in een geheel andere psychosociale conditie. De vroege kindertijd wordt daar nog door veel trauma’s, door veel blootstelling aan geweld en door veel verwaarlozing gekenmerkt’

    Heeft de auteur hier onderzoek naar gedaan?

  7. De analyse van ‘onveilige hechtig’ van getraumatiseerde bevolkingsgroepen en de consequenties die daar uit kunnen voortvloeien is een hele goede, maar dat betekent niet dat wij daarom geen kritiek in welke vorm dan ook mogen geven. Onze ‘veilige’ samenleving van narcisme te beschuldigen gaat echter te ver. Daarin maakt Derksen een denkfout. Wij zijn ook wie wij zijn en we hoeven niet in te binden als we wat mis is aan de kaak willen stellen. Het reddingsvest in de vorm van godsdienst respekteren bundelt en legitimeert nl. ook de destructieve krachten die uit onveilige hechting voortkomen. Empathie en inzicht geven in de diepere oorzaken van geweld, daar sta ik natuurlijk helemaal achter.

  8. Hm … elke vrijheid kan ‘narcistisch’ gebruikt worden. Evengoed kan op kritiek ‘narcistisch’ gereageerd worden. Elke ideologie, van de liberale tot de islamitische, kan met ‘narcistische’ reacties worden uitgeleefd.
    Dat doet niets af aan het principe van het vrije onderzoek en de vrije kritiek. Die dient hoe dan ook verdedigd te worden. Ik was geen fan van Theo van Gogh, maar wel van Voltaire.

  9. Professor Derksen vindt vrijheid van meningsuiting een ‘doorgeschoten’ vorm van narcisme. Hij pleit met andere woorden voor een gezonde(?) vorm van narcisme, wat in de uitstekende reactie van Karen de Vries dan ook terecht projectie en ‘betuttelracisme’ wordt genoemd. Hij doet mij zelfs denken aan de Marten Toonder-figuur doctorandus Zielknijper (een schaap) met zijn lijfspreuk “dat zie ik zo vaak in mijn praktijk”. Snappen dit soort schaapachtige psychologen, juristen en cartoonisten dan echt niet dat ze met die intellectuele hoogmoed (dodelijke spot) de ergste destructieve krachten in de mens zélf oproepen? Lees ook eens een goede strip naast Charlie Hebdo; Niet eens de Koran, maar Bommelverhalen!

  10. Het inzicht dat Derksen met ons deelt vind ik interessant. En het lijkt me ook niet verkeerd dat er over en weer wat meer begrip komt voor de psychosociale positie waarin mensen verkeren (narcistisch/individualistisch versus religieus gemeenschapsdenken). Punt is alleen: wat kun je er mee? Hoe maak je zo’n inzicht operationeel? Ik wil zijn post in elk geval liever niet lezen als een pleidooi voor zelfcensuur. Wie hier naar toe komt, zal met onze omgangsvormen moeten leren leven. Ook als hem/haar die ongepast voorkomen. Die omgangsvormen mogen uiteraard wel aan de kaak worden gesteld. En dat is wat Derksen doet.

  11. He-le-maal eens! Het is goed dat wij onze bek dicht houden. Daarom is het goed dat wij, cartoonisten, eindelijk zijn afgeslacht. Als dat niet was gebeurd dan waren wij maar doorgegaan met kwetsen, en dan zouden heel veel psychisch minder sterke mensen gekrenkt worden en dat kan natuurlijk niet de bedoeling zijn. Daarom stellen wij, de lijken van Charlie Hebdo, voor om de vrije meningsuiting te verbieden. Voortaan steken we allemaal onze blote reet naar elke religie zodat die er met de vuist inkan en doen we gewoon wat de gekwetsten zeggen.

    Het moest een keer gebeuren. Maar eindelijk: iedereen zijn bek dicht, niemand gekwetst.

    Hup sociale wetenschappen, hup!

  12. Niet eens met de stelling dat de vrijheid van meningsuiting een doorgeschoten vorm van narcisme is. En volgens mij is de schrijver het zelf ook niet eens met wat hij opschrijft. Want wat doet die rare zinsnede ‘- in psychologisch opzicht -‘ daar?

    De vrijheid van meningsuiting betekent in de praktijk dat je je niet direct zorgen hoeft te maken dat je wordt opgepakt of gestraft voor iets dat je zegt of maakt. Het concept ‘vrijheid van meningsuiting’ heeft weinig met narcisme te maken. Er zijn natuurlijk wel narcisten die ruim gebruik maken van deze vrijheid. Maar zijn zij niet allereerst narcist? En blijven ze dat niet, ook al zeggen ze even niets?

  13. Een zeer kortzichtig stuk geschreven door klinisch psycholoog Derksen.

    U beschrijft hier een oplossing waarin wij (de westerse wereld) de zielige moslims, die zo’n moeilijke jeugd hebben gehad, niet op de teentjes mogen trappen. Is dit niet de omgekeerde wereld mijnheer Derksen?

    In de westerse wereld hebben wij inderdaad gevochten voor de vrijheid van meningsuiting en de scheiding van kerk en staat. Wanneer we in uw ideeën meegaan gaan we 100 jaar terug in de tijd.

    Beledigen en kwetsen is, en mag nooit meer strafbaar worden. Hoe kwetsend en hoe beledigend het ook is. Ik zie mijzelf als beschaafde Nederlander en u zou mij niet snel kunnen betrappen op een kwetsend of beledigend woord over de Islam of welke religie dan ook. Maar het moet wel gewoon kunnen: dat is vrijheid!

  14. Dus als ik het goed begrijp wil Prof. Dr. J.J.L. Derksen voor mij gaan bepalen wat ik wel of niet mag lezen, wat ik wel of niet mag zien, van welke mening ik wel of niet kennis mag nemen en in welke vorm. Want als de mening niet deugt, of “kwetsend” voor mensen met tere zieltjes dan is het eigenlijk mijn schuld dat er weer aanslagen komen. Dat vind ik nogal wat.
    Ik vind het niet allen een ontzettend domme manier van redeneren, ik vind het ook een gevaarlijke manier van redeneren. Nog veel gevaarlijker dan welke cartoon, welke column of welke geblondeerde politicus dan ook.

  15. 1. Derksen: ´We moeten rekening houden met kwetsbaarheden.
    ´Echter, in deze groep* bevinden zich altijd adolescenten die zich vervelen en zoals overal ter wereld (vooral in arme landen) naar de wapenen grijpen.´

    Wat de eventuele kwetsbaarheden van die adolescenten betreft: die te ontzien is niet onze plicht, soms zelfs ongepast. Het gaat om posities. Een gastheer die de regels van zijn eigen huishouding verwaarloost, maakt zich verachtelijk en krijgt – zoals wij als gastland steeds bitterder ervaren – zijn verdiende loon. ´Je maintiendrai´ is -hoe Frans klinkend ook- een eerbiedwaardige Nederlandse spreuk die nog steeds opgeld doet en door onze samenleving niet toegepast zich zal wreken en dat al doet.

    Wel mag van Derksens ´adolescenten´ verwacht dat zij ónze ´kwetsbaarheden´ (waarden, normen) respecteren, wat heel normaal is en zij ook wel zullen weten. Op het terrein van sociale verhoudingen plegen zij ons in kennis en vaardigheid te overtreffen. De immigranten in het genre dat Derksen beoogt, zijn om zo te zeggen geboren sociologen. Het gaat immers om enige mens-definiërende hoofdregels die zich makkelijk laten afleiden uit allerlei verschillende patronen die de verhouding autochtoon-allochtoon, gastheer-gast, inboorling-vreemdeling e.d. overal ter wereld beheersen. Vaak generaties lang. De culturele antropologie legt daar ruim verslag van af.

    En inderdaad, sommige immigrantengroepen voldoen aan de door mij gestipuleerde nativistsche aanspraak. Wie heeft last van Chinezen, Hindoes? En passant noteren wij dat het er op lijkt dat Derksen cultureel alle migrantengroepen qua adolescentie over één kam scheert. Bah, een zeer onjuist standpunt.

    De al dan niet bestaande verveling van die ´adolescenten´ gaat ons dus niet aan. Als we ze dan toch voorbarig (uitsloverig) en overbodig ´entertainen´, zal dat zijn omdat wij onze eigen manieren niet kennen. Niet voor niets luidt de titel van Lakemans opmerkelijke studie over onze Nederlandse Massa Immigratie: ´Binnen zonder kloppen´. Het niet handhaven van een etikettenregel deed ons economisch en demografisch de das om. Of wij zijn bang dat als we een bepaalde groep ´adolescenten´ onvoldoende amuseren, zullen worden doodgeschoten.

    2. Dan nog de ´vrijheid van meningsuiting´ (VvMU) die Derksen zo denigrerend – hoe verzint-ie ´t – een ´doorgeschoten vorm van narcisme´ noemt. Hij negeert het onderscheid tussen a. een VvMU gesanctioneerd door de Staat en b. een culturele VvMU die niet absoluut is. Want – bij ons – geen vrije uiting van een mening of zij kan onder culturele sanctie komen; verweer (contra-kritiek, anti-mening e.d.) is onder democratische omstandigheden bijna altijd mogelijk. Alleen kun je in het tweede geval er de politie niet bij halen en mag je je criticus ook niet vermoorden o.i.d.

    Dan nog iets over Theo van Gogh. Die schreef inderdaad grof over ´moslims als geitenmelkers´. Te grof naar mijn smaak. Totdat ik er achter kwam dat hij direct of indirect Khomeiny citeerde. Van Gogh bedreef dus geen – ´narcisme´, maar waarschuwde tegen opkomend barbarij.

  16. Een treurigmakend epistel. Religie mág belachelijk gemaakt worden, omdat het bekachelijk ís! Een ieder die zijn identiteit ontleent aan een denkbeeldige vriend die vele eeuwen gekeden door andere mensen is verzonnen, verdient ridiculisering.

  17. Prachtig stuk! Heel goed dat een deskundige op dit gebied zijn verantwoordelijkheid pakt en hierop wijst in tijden van massahysterie. Zeer interessant en het is te hopen dat deze nuance snel meer terug komt in de maatschappelijke discussie, en mensen bij zinnen komen en zich ook in andere perspectieven kunnen verplaatsen ipv alle retoriek, vijandsbeelden en hitsige oorlogstaal.

  18. In feite pleit deze wetenschapper voor het tolereren van intolerantie. Het tolereren van discriminatie van homo’s, joden en ongelovigen.Het is duidelijk dat hij geen benul heeft wat er werkelijk aan de hand is en in welke proporties. Door het tolereren van intolerantie, worden de toleranten uiteindelijk zelf intolerant. Het is een neerwaartse spiraal van burgerrechten. Het is nu de taak van links politiek correct Europa een pragmatische ruk naar rechts te maken. Het verzoek om de toon van de muziek te matigen is misplaatst en ondemocratisch. Het tolereren van intolerantie, maakt de toleranten zelf intolerant.

  19. Deze kinderen groeien op in hetzelfde land en gaan naar dezelfde scholen als ons. Dat kinderen dus MASSAAL verwaarlozing en geweld meemaken in hun jeugd heeft in zijn geheel alleen te maken met de (minderwaardige) cultuur van hun ouders, veelal gestoeld op de islam. Dat er kritiek op hun gebrekkige levenswijze ontstaat door hun eigen incompetentie wordt in dit stuk afgeschoven op de mensen die hun zaken wel op orde hebben. Ik vind het een hele vreemde en oikofobische benadering. Maar goed, net als ieder ander heeft u recht op grenzeloze vrijheid van meningsuiting, wat ook zeker nooit mag veranderen.

  20. Een duidelijk stuk, het stelt iets aan de orde wat op veel gebieden geldt en waar we helaas niet zoveel mee kunnen. Onze regels zijn ontstaan in eeuwen oorlog en ellende en specifiek toegespitst op onze maatschappij. Voor mensen uit een andere cultuur is dat vaak onduidelijk en in hun ogen verkeerd. We moeten echter niet onze normen aan gaan passen! Wel moeten we (van jongs af aan) duidelijk zijn over onze normen en dat deze hard zijn. De vrijheid heeft overigens niets met het narcisme te maken, het ongebreideld gebruik ervan wel, de vrijheid betekent dat dit gebruik voor de verantwoordelijkheid van de gebruiker komt, dat wil echter niet zeggen dat we degene die gebruik maakt van die vrijheid niet te vuur en te zwaard moeten verdedigen!

  21. Dag meneer Derksen.
    Zijn de aanslagplegers niet de grootste narcisten? zij kunnen niets hebben qua kritiek. Graag uw antwoord, als u het ene narcisme veroordeelt, dan graag ook het andere.

  22. “Pas sinds ongeveer vijftig jaar hebben we ons in het westen bevrijd van religieuze en andere zuilen die eerder noodzakelijk waren als gedragshulpen, die ons psychologisch functioneren moesten ondersteunen”, aldus Derksen. Nu zijn wij dus “vrij”; wij hoeven niet meer iets te (leren) liefhebben wat boven ons eigen persoontje uitgaat, wij kunnen ons sinds ongeveer vijftig jaar ongebreideld overgeven aan onze narcistische eigenliefde en alles wat daar afbreuk aan doet belachelijk maken of ons er schouderophalend van afkeren. God of waarheid bestaan niet meer (vervangen door vrije meningsuiting); onze verdraagzaamheid is onverschilligheid; onze empathie denigrerende berekening geworden. Wij zijn nu toch zeker zélf God? Ik denk dat de redactie van http://www.socialevraagstukken.nl zich met het plaatsen van het schaapachtige artikel van Derksen een zeer zware verantwoordelijkheid op de schouders heeft geladen. Want dit gebeuzel is niets anders dan uitlokking van terroristisch geweld ter meerdere glorie van het eigen zelfbeeld. ‘Geef de mensen een vijand; dan heb je de macht’, wisten de nazi’s al.

  23. Hitler liet hezelfde doen om de Joden belachelijk te maken door cartoons te plaatsen in de krant etc
    Haatzaaien dus !!

  24. Derksen kan de pot op met zijn eigengereide ego dat blijkbaar nog niet eerder aan bod mocht komen in het vraagstuk van de doodlopende steeg.

    Het heeft lange jaren moeten duren voordat dit soort lieden met een titel voor hun naam hun bek open deed tegen de moordende waanzin van de Amerikanen in Vietnam. Maar dat geldt natuurlijk ook voor deze lieden uit de beschaving van de wetenschap in de Eerste en Tweede Wereldoorlog.

    Derksen is gewoon een ‘laffe hond’ die nu wel durft te blaffen maar niet onder de dictatuur van een islamitisch fascistisch bewind.

  25. Een analyse die Jan Derksen ook in zijn boek ‘Iedereen een psychische aandoening’ ten beste geeft. Ik mis een behoorlijke onderbouwing, zoals ook de rest van dat boek ook onvoldoende fundament heeft.
    Zo lang als Jan Derksen bij zijn vak blijft heeft hij ons wat te vertellen, daarbuiten gaat het vaak mis.

  26. Niet Narcist zijnde enzo zal Jan Derksen de opmerking dat klinische psychologen eigenlijk HBS-A klantjes zijn niet zo erg vinden.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.