Wat doe je als het sociaal netwerk een bron van onveiligheid is?

Professionals moeten tegenwoordig het sociale netwerk betrekken bij de hulp aan burgers met problemen. Een enkele keer is juist dat netwerk een bron van onveiligheid, zoals bij huiselijk geweld.  Maar ook dan kunnen professionals het sociale netwerk inzetten om een veilige gezinssituatie te scheppen.

De filosofie van de Wmo vraagt professionals om burgers te helpen bij het zoveel mogelijk zelf oplossen van hun problemen. Dat doen ze door een beroep te doen op de eigen kracht en zelfredzaamheid van de burger en door te kijken naar wat vanuit het eigen sociaal netwerk opgevangen kan worden. Daarna kijkt men naar het collectieve algemene hulpaanbod en in het uiterste geval wordt gespecialiseerde hulp geboden. Wij vroegen ons af of dit ook zo kan bij gezinnen waarin huiselijk geweld speelt. Kan er dan wel gewerkt worden vanuit eigen kracht en de inzet van het sociaal netwerk? Hoe gaan professionals in zo’n situatie om met het spanningsveld tussen ingrijpen en naast mensen staan en hen begeleiden naar oplossingen die zij zelf kiezen?

Eerst veiligheid, dan netwerk inzetten

Wanneer huiselijk geweld speelt kan een sociaal netwerk deel uitmaken van het probleem.

'Eva is 23, heeft twee jonge kinderen en een hechte vriendengroep. De vader van de kinderen is Jeffrey, een leuke jongen uit diezelfde vriendengroep. Naast leuk is hij ook nogal opvliegend. Hij ontkent niet dat er weleens een klap valt. Daar kan hij ook niets aan doen, vindt hij. Het komt gewoon door de stress en het gezeur van iedereen. Eva is het zat en wil uit de relatie stappen, ze wil niet meer geslagen worden. Ze is bezorgd om haar kinderen en vraagt hulp. Tegen haar ouders wil ze niet veel vertellen, omdat ze bang is dat pa Jeffrey zal aanvallen. Aan moeder heeft ze niet veel. De vriendengroep weet van de problemen en vindt dat waar er twee vechten er ook twee schuld hebben. Kiezen voor Eva zou betekenen dat ze tegen Jeffrey kiezen. Dat willen ze niet.’

Wat lijkt te gebeuren is dat de vorm, elkaar helpen, belangrijker wordt dan de inhoud, namelijk het voorkomen en stoppen van geweld. Bij huiselijk geweld draait het om de relationele dynamiek. Dit maakt het ingewikkeld voor de omgeving om te reageren. Wat voor de één aanvaardbaar is in een relatie, is voor de ander uitgesloten. De professional moet in het geval van Eva en Jeffrey allereerst zorgen voor veiligheid. Dat kan betekenen dat er contact met de politie wordt gelegd en met Veilig Thuis, het advies- en meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling. Wellicht volgt er dan een huisverbod voor Jeffrey. In de dagen daarna moet hulpverlening op gang komen voor alle gezinsleden.

Zelfregie en eigen netwerken inzetten kan wel

Het doel van het ingrijpen in een onveilige situatie is om de betrokkenen in staat te stellen volwaardig deel te nemen aan de maatschappij. Dat kan alleen als er een manier wordt gevonden om een duurzaam veilige situatie te creëren. Dat wil zeggen: een situatie waarin de veiligheid niet door professionals hoeft te worden gewaarborgd. Professionals kunnen immers niet de hele dag en maandenlang permanent betrokken blijven.

Uit onderzoek blijkt dat interventies die het sociale netwerk versterken bij gezinnen met kindermishandeling effectiever zijn dan interventies die dat niet doen (MacLeod en Nelson 2000). Het sociale netwerk vormt dus een hulpbron voor het gezin. Ook bij huiselijk geweld kan gewerkt worden vanuit zelfregie, blijkt uit een publicatie van Movisie ( 2014). Bijvoorbeeld met behulp van de methode Signs of Safety die ervan uit gaat dat de cliënt zelf kan bijdragen aan het oplossen van een kindermishandelingssituatie en zich dan ook meer gerespecteerd gaat voelen.

Samen zoeken naar oplossing voor onveilige gezinssituatie

Er is dus veel mogelijk, ook als er een spanning is tussen veiligheid en de inzet van het sociaal netwerk. Toch maken we ons zorgen. Er zijn situaties waarin professionals de prioriteit bij de veiligheid moeten leggen, bijvoorbeeld bij een vermoeden van eerwraak. Het sociaal netwerk vormt dan een direct veiligheidsrisico. Een hulpverlener moet dan samen met de cliënt zorgen voor een veilige plek van waaruit samen gewerkt wordt aan het opnieuw opbouwen van een netwerk. Het oude maakt geen deel uit van de oplossing. Als een netwerk geen direct veiligheidsrisico oplevert, maar wel ondermijnend werkt, kan een professional de cliënt ondersteunen bij het opdoen van vaardigheden, die hem of haar steviger laten staan in zijn sociale netwerk. Weerbaarheid is niet alleen in een partnerrelatie van belang, maar ook in een sociaal netwerk.

Optimale inzet van het sociaal netwerk van gezinnen met problemen is mogelijk door een combinatie van professionele hulp, vrijwillige hulp (bijvoorbeeld via een lotgenotengroep) en de inzet van familieleden of andere betrokkenen. Daarbij kan de professional zowel de cliënt als haar netwerk ondersteunen. De professional stelt idealiter kaders waarbinnen het netwerk en de cliënt zoeken naar praktische oplossingen voor onveiligheid in het gezin. Op korte termijn vereist dit meer tijd en aandacht. Voor de langere termijn betekent het meer kans op duurzame verbetering.

Saskia Daru en Anna van Deth werken in het programma Huiselijk en Seksueel Geweld en Veiligheid van Movisie, Ton van Elst werkt in het programma Sociale Zorg van Movisie.