In 2040 is meer dan 25 procent van de Nederlandse bevolking ouder dan 65 jaar. Dat gegeven roept onmiddellijk de vraag op of de vergrijzing bijdraagt aan de almaar stijgende zorgkosten, en in welke mate dan. Voor mijn proefschrift heb ik die vraag onderzocht.
Misvattingen over vergrijzing als kostenpost voor de langdurige zorg
De gedachte dat de vergrijzing per definitie zal leiden tot een forse stijging van de zorgkosten berust op het gegeven dat zorgkosten stijgen met de leeftijd. Het is echter een misvatting dat een hogere leeftijd op zich tot meer zorggebruik leidt. Mensen kunnen namelijk ook gezond oud worden. Mijn onderzoek heeft uitgewezen dat een hogere levensverwachting alleen nauwelijks invloed heeft op de zorgkosten. Sterker nog, zoals de trend nu aangeeft zullen de ouderen van straks langer in goede gezondheid leven. Dit betekent dat ze in hun extra levensjaren geen extra beroep zullen doen op de gezondheidszorg. Wel is het te verwachten dat hun zorggebruik naar latere leeftijd verschuift.
De constatering dat de vergrijzing als kostenpost wordt overschat, betekent overigens niet dat de invloed van de vergrijzing op de zorgkosten onbelangrijk is. Want, het toenemend aantal ouderen heeft natuurlijk wel zijn gevolgen. Geschat wordt dat de kosten van langdurige zorg bij onveranderd beleid met 56 procent zullen stijgen tussen 2008 en 2030.
De mate waarin de kosten van langdurige zorg stijgen, wordt behalve door de vergrijzing ook bepaald door de mantelzorg. Mits goed en toegankelijk georganiseerd leidt mantelzorg tot een minder gebruik van publiek gefinancierde thuiszorg en tot latere opname in een verpleeg- of verzorgingshuis. Zoals het er nu naar uitziet, zal het aanbod van mantelzorg de komende jaren echter afnemen. Daarvoor zijn ten minste twee oorzaken aan te wijzen: de stijging van de pensioengerechtigde leeftijd en de hogere arbeidsparticipatie van vrouwen.
Omdat de kosten van verpleeg- of verzorgingshuisopname aanzienlijk zijn, is het belangrijk voor de beleidsmakers om te overwegen of de baten van een hogere arbeidsparticipatie opwegen tegen de kosten van opname in een zorginstelling. De generieke verhoging van de pensioenleeftijd, dus ook voor personen die opname van geliefden in een verzorgingshuis kunnen voorkomen door het geven van mantelzorg, zou wel eens kunnen leiden tot hogere publieke lasten.
Curatieve zorgkosten stijgen vooral door technologische vernieuwing
Behalve op de langdurige zorgkosten heeft de vergrijzing ook effect op de curatieve zorguitgaven. Een groot deel van de kostenstijging in deze zorg is het gevolg van technologische vooruitgang. Hierdoor komen patiënten die voorheen niet behandeld konden worden, nu wel in aanmerking voor een behandeling. Dankzij technologische vernieuwingen komen er behandelingen die het leven kunnen verlengen, maar die niet per se de kwaliteit van het leven verbeteren. En juist dat laatste leidt vaak tot een aanzienlijke stijging van zowel het volume als de kosten van de curatieve en langdurige zorg.
Technologische vooruitgang wordt vaak als een autonoom proces gezien. Dit is alles behalve waar. De overheid heeft grote invloed op het aanbod van behandelingen en technologische vooruitgang, en kan de doelmatigheid in vergoedingsbesluiten bevorderen. Verder kan prioritering van technologieën gericht op het verbeteren van de kwaliteit van leven mogelijk tot besparingen in zowel de curatieve als langdurige zorg bijdragen. Ook verzekeraars kunnen hun bijdrage leveren door enerzijds zorgverleners te stimuleren therapieën doelmatig in te zetten en best practices over te nemen en anderzijds te zorgen dat verzekerden bewuster gebruik maken van zorg, door bijvoorbeeld alleen het goedkoopste geneesmiddel in een groep van gelijkwaardige geneesmiddelen volledig te vergoeden.
Goede gezondheid komt economische groei ten goede
Politiek en samenleving zien de stijgende zorgkosten als een negatieve ontwikkeling. Die zouden een bedreiging vormen voor de concurrentiepositie en overheidsfinanciën. Toch moeten we niet vergeten wat we ervoor terugkrijgen. We vinden gezondheid steeds belangrijker. Bovendien komt een goede gezondheid ten goede aan de economische groei. Een fundamenteel debat over de vragen ‘wat zijn wij bereid te betalen voor een nog langer en/of gezonder leven?’ en ‘in hoeverre moet de zorg voor gezondheid uit de publieke portemonnee gefinancierd worden?’ is dus onvermijdelijk.
Claudine Meijer is op 1 maart gepromoveerd aan de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR)op haar proefschrift ‘Studies of health and long-term care expenditure growth in aging populations’. Ze is verbonden aan het instituut voor Beleid en Management Gezondheidszorg aan de EUR.
Foto: Bas Bogers