Werkgeefplicht en scharrelen tegen armoede

Als werkgevers participatieplicht of ‘werkgeefplicht’ hadden, zou Ellen betaald werken. Dat is wat ze graag wil. Ellen is geboren met een ernstige gehoorbeperking. Betaald werk kan ze niet krijgen, daarom heeft ze drie onbezoldigde ‘baantjes’. Als ze mocht scharrelen zou ze meer perspectief hebben.

Als ook werkgevers participatieplicht of ‘werkgeefplicht’ hadden, zou Ellen betaald werken. Zij wil niets liever dan een gewone baan. Ellen is geboren met een ernstige gehoorbeperking en kan op veel plekken als vrijwilliger in de zorg aan de slag, maar nooit betaald. Daarom heeft ze drie onbezoldigde ‘baantjes’. De jubel die doe-het-zelvers uit de creatieve klasse ten deel valt, moet ook gelden voor bedrijvige bijstandsontvangers, met meer kansen om te ‘scharrelen’.

Kun je arm zijn met een breedbeeld tv? Het antwoord is: Ja, dat kan. Is een huisdier een bewijs dat je niet arm bent? Nee, niet per se. De vox populi zegt echter dat wie zich een breedbeeld of huisdier kan veroorloven, niet arm is. En meteen komen oordelen als ‘misbruik van voorzieningen’ om de hoek kijken.

Stereotypering van armen als klaplopers beperken zich helaas niet tot de straat of de kroeg. De VVD won in september 2012 de Tweede Kamerverkiezingen met onder andere de oneliner ‘Handen uit de mouwen in plaats van hand ophouden’. Levensgroot op billboards in steden en langs snelwegen. Het was voor mij aanleiding een journalistiek project te starten, Qracht 500m (knipoog naar Quote 500), waarvoor ik armen uit het hele land interview. Niet de gebruikelijke drie ervaringsdeskundigen, die míjn verhaal moeten illustreren, maar honderden; hún verhaal is leidend voor mijn beschouwing. Hoe zijn zij in armoede terechtgekomen en wat doen zij om hun situatie te verbeteren? En klopt de negatieve beeldvorming, zijn zij liever lui dan moe?

Tot eind 2013 interviewde ik 150 mensen die in armoede leven. Op 20 februari 2014 verschijnt eenmalig magazine Qracht 500, met 125 portretten, achtergrondartikelen, opinie, cartoons, columns en meer.[1]

Het kabinet Rutte is intussen bezig de sociale zekerheidswetten aan te scherpen, met onder andere extra sancties bij ‘onaangepaste kleding’ en een wettelijk verplichte tegenprestatie voor de bijstandsuitkering. De insteek en toon zijn negatief, alsof bijstandsontvangers uitvreters (willen) zijn totdat zij het tegendeel hebben bewezen; alsof mensen zonder arbeids/participatieplicht niet in beweging te krijgen zijn. ‘Uitkeringsgerechtigden moeten zich realiseren dat ze iets terug horen te doen voor de samenleving. Doen zij dat niet, dan volgen sancties,’ zegt staatssecretaris Sociale Zaken Jetta Klijnsma (PvdA) eind 2013.

Armoede op een positieve manier

Qracht 500 wil armoede op een positieve manier onder de aandacht brengen. De geportretteerden hebben zeer uiteenlopende achtergronden. Zij zijn werkloos, werkzoekend of werkend, chronisch ziek, failliet gegaan, verslaafd, depressief, gescheiden, gedetineerd geweest, illegaal, dakloos en hebben schulden. Of een combinatie daarvan. Zij waren administratief medewerker, commercieel verkoper, laborant, hypotheekadviseur, loodgieter, politieman, (geflipt) student en interieurbouwer, hadden een eenpersoons- of groot bedrijf, zijn vrouwen met kinderen die na scheiding/verlies van werk en inkomen niet economisch zelfstandig zijn en mannen die na scheiding/verlies van werk en inkomen niet zorgzelfstandig zijn. Zij hebben ook moed, doorzettingsvermogen, trots, humor, vitaliteit en veerkracht.

De meeste geïnterviewden leven van een uitkering of leefgeld. Ook komen werkende armen, mensen zonder inkomen en mensen die de armoede voorbij zijn aan het woord. De armsten in Qracht 500 zijn mensen die illegaal of niet geregistreerd zijn. De rijksten zijn degenen die zich rijk voelen met het leven zelf en de sociale stijgers. Het merendeel zit hier tussenin.

Hoe scoren de verhalen in Qracht 500 op de oneliner Handen uit de mouwen in plaats van hand ophouden? Veel armen in Qracht hadden tot voor kort een baan, bedrijf of kapitaal. Zij werkten een groot deel van hun leven en zitten om verschillende redenen aan de grond. Tot hun verbazing krijgen zij te maken met uitvoerders van sociale zekerheidswetten die uitgaan van misbruik. ‘Komt zo’n man kijken of mijn koelkast wel echt stuk is.’ Geportretteerden die rijk zijn geweest, krijgen overigens meestal niets; zij gelden als vermogend, ook als hun vermogen in (onverkoopbare) stenen zit.

Passief zijn de armen niet

Langdurige bijstandsontvangers, zijn zij het dan die ‘teren op de zak van hardwerkend Nederland’, een andere bekende oneliner? Zij blijken al evenmin per definitie passief. De mensen in Qracht 500 die al langdurig van een uitkering leven zoeken werk; de meesten een gewone baan, anderen aangepast werk vanwege een arbeidsbeperking of vrijwilligerswerk. Activeren hoeft niet. Zij staan klaar en kunnen zo beginnen. Liever gister dan vandaag. Maar werkgevers willen hén meestal niet, omdat ze te oud of te jong zijn, niet de juiste papieren hebben, te beschadigd of getekend door het leven of te lang uit het arbeidsproces.

Veel mensen die onder de armoedegrens leven kunnen geen baan krijgen, ook niet na vele, soms honderden, sollicitaties. Als ze een uitkering ontvangen, hebben zij desondanks sollicitatie- en/of participatieplicht. Werkgevers hebben die participatieplicht niet. Anders had Ellen betaald werk. Zij zit 32 jaar in de bijstand en wil niets liever dan een reguliere baan. Ellen is geboren met een ernstige gehoorbeperking ( ‘Zonder gehoorapparaat ben ik doof.’) en een actieve burger. Ze kan op veel plekken als vrijwilliger in de zorg aan de slag, maar nooit betaald. Noodgedwongen heeft ze meerdere onbezoldigde ‘baantjes’. De van oorsprong Poolse Barbara is al 26 jaar in tijdelijke dienst in Nederland. Ze ging erg aan zichzelf twijfelen, omdat ze nooit een vast contract kreeg. Nu zit ze ziek thuis.

Veel geïnterviewden wachtten niet af tot ze een reguliere baan kunnen bemachtigen. Zij gingen zelf aan de slag, met of zonder zetje van uitvoerende uitkerings/hulpinstanties. Zij werken bij de voedselbank, verkopen de daklozenkrant en doen vrijwilligerswerk; ze klussen in de bouw of op de scheepswerf, zetten een sociale marktplaats op waar mensen elkaar helpen met gesloten beurs en verzorgen buurtlunches voor mensen met lage inkomens. De een als tegenprestatie voor de uitkering, de ander naast of zonder uitkering.

Er moeten meer mogelijkheden om te scharrelen komen

De activiteiten die uitkeringsgerechtigden ondernemen en de projecten die zij opzetten, vallen onder gesubsidieerde activering of zijn deel van de groeiende doe-het-zelfbedrijvigheid in Nederland. Dat laatste maakt nieuwe afspraken nodig over werken naast een uitkering, omzetbelasting en de economische betekenis van zelfredzaamheid. Als mensen moeten rondkomen van 40 euro leefgeld per week en goed in staat zijn dat aan te vullen, moet het niet zo zijn dat zij opeens ‘fraudeurs’ of ‘zwartwerkers’ zijn. Zij nemen hun eigen verantwoordelijkheid, zoals vandaag de dag van burgers wordt verlangd, maar kunnen zich niet helemaal zelf bedruipen. Eigen kracht inzetten is niet synoniem met 100% zelfredzaam zijn. Een verstandelijke of lichamelijke beperking, ernstige psychische of persoonlijke problematiek, maken aanvullende ondersteuning noodzakelijk. Bij de een in de vorm van een (deel)baan/uitkering, bij de ander in de vorm van hulp bij de administratie of een aangepaste werkplek. Zonder hulp redden zij het vaak niet, en hun kinderen later mogelijk evenmin. Het door publiek en politiek zo bejubelde aanspreken van de eigen kracht moet ook voor hen lonen. Doe-het-zelven is niet alleen van en voor de creatieve klasse, ook voor mensen die uit het reguliere arbeidsproces zijn gestoten, daar nooit aan deelnamen of konden deelnemen en een uitkering hebben.

Ontwikkelingsorganisatie Cordaid timmert in Nederland aan de weg met armoedebestrijding door ‘scharrelondernemerschap’. Mensen met een uitkering en/of beperking kunnen met steun van Cordaid kleine bedrijven en coöperatieven opzetten. Maar ‘scharrelen’ bestaat natuurlijk al lang, bijvoorbeeld door snorders, thuiskappers of behangers. De mogelijkheden van scharrelen tegen armoede moeten worden verruimd.

Annemiek Onstenk is freelance journaliste. Het eenmalig tijdschrift Qracht 500 is tot stand gekomen op basis van crowdfunding. Op 20 februari 2014 wordt het magazine gepresenteerd tijdens een armoedeconferentie in Amsterdam.


[1] Qracht 500 2014, uitgegeven in eigen beheer, verkrijgbaar in winkels en via www.qracht500.nl . Armoede iedereen kan overkomen

Dit artikel is 1816 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (1)

  1. Ook kun je door astrologie in armoede komen. Astrologie van het fatalistische voorspelende type. ze noemen zich bevoorrecht en voelen zich boven het gewone volk verheven en doen criminele dingen en verduisteren bewijsmateriaal. Ze willen nergens verantwoordelijkheid voor af leggen nadat wat ze hebben misdaan en dat verzwijgen ze allemaal. Je raakt alles kwijt en maken dat je in armoede komt waardoor je de rekeningen niet meer kunt betalen en achterstanden krijgt. Ze kijken op je neer en voelen zich bevoorrecht en boven het volk verheven en kijken op je neer en doen aan bodyshaming en victimblaming en geven een onderontwikkelde grove en kinderlijke uitleg na hetgeen wat men is overkomen en geven diegene die het overkomt altijd de schuld en de rol van de dader wordt geminimaliseerd. Zo mag de dader er altijd voor weg komen. Als je zegt nadat wat zij hebben misdaan dan zwijgen ze je dood of doen valselijke aangifte als je zegt wat een reden heeft en doen aan inbreuk en maken dat je alles kwijt raakt en willen daar nooit de verantwoordelijkheid voor afleggen. Ze houden zich verborgen en doen zich mooi voor en het gaat alleen om imago en aanzien. Victimblaming is erg schadelijk en terwijl je al in een staat van verwarring verkeert nadat wat je is overkomen ben je daarna nog meer in verwarring. Kortom in een omgeving met victimblaming genees je nooit. Het slachtoffer moet altijd naar zich zelf kijken wat zijn aandeel zou kunnen zijn geweest en hun aandeel wordt onder een vergrootg;as gelegd zodat de dader nooit naar zich zelf hoeft te kijken en de verantwoordelijkheid wordt altijd bij diegene die het is overkomen gelegd waarna de verwarring nog groter wordt. De controle is men hier na al kwijt en alsof men er controle over had nadat wat hun is overkomen en alsof men dat had gewild omdat er wordt gezegd van dat je het over je zelf hebt afgeroepen klinkt het alsof het geweten hadden en gewild hadden en er op gerekend hadden dat dat zou gebeuren. De schuld krijgen nadat wat je is overkomen no een mooie elite is dat en zich zelf nog uitgelezen en boven het gewone volk achten verachtelijk en abject. Ze moeten het alleen hebben van hun bast en hun fysieke verschijning zo van kleding en sieraden en imago .

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.