Volkskrant-commentator Peter Giesen voegde zich afgelopen zaterdag bij het langzaam groeiende koor aan critici op de zelfredzaamheids-mantra van de Nederlandse overheden. Giesen constateerde terecht dat het op gemeentelijk niveau gonst van termen als ‘eigen verantwoordelijkheid’, ‘burgerkracht’ en ‘zelfredzaamheid’. Maar in zijn poging de ideologische wending van verzorgingsstaat naar een big society te beschrijven, zag hij over het hoofd dat de zorg- en welzijnswereld de nieuwe overheidsmantra mede aan zichzelf te danken heeft.
In het afgelopen decennium zijn er binnen die sector zelf ideeën ontwikkeld die overheden nu gretig gebruiken in hun beleidsnota’s . In de welzijnswereld werd door de publicisten Nico de Boer en Jos van der Lans de term ‘burgerkracht’ gemunt: waarom zouden wijkbewoners hun buurthuis niet zelf runnen, waarom zoude ouders met autistisch kinderen niet gezamenlijk de zorg organiseren? De zorg en aandacht voor kwetsbare gezinnen kreeg een nieuwe impuls door ‘eigen kracht-conferenties’: het sociale netwerk rondom een gezin moest een veel prominentere rol krijgen. In de ziekenhuiswereld wint het motto ‘patiënt als partner’ snel aan kracht: de patiënt kan een veel grotere rol spelen in de behandeling van zijn of haar eigen ziekte of aandoening.
Zelfredzaamheid-ideeën zijn niet ontstaan uit noodzaak te bezuinigen
Deze en andere ideeën zijn niet ontstaan vanuit de noodzaak te moeten bezuinigen. Zij zijn allen wel gebaseerd op het idee dat de aandacht en zorg voor kwetsbare mensen van hogere kwaliteit kan zijn en dat professionals een minder dominante rol moeten krijgen. Dat laatste is natuurlijk en zeer begrijpelijk koren op de molen van overheidsbestuurders die moeten bezuinigen: we trekken minder uit voor professionele inzet en dat levert nog betere zorg op ook. Ter illustratie: In de 29 maart verschenen ‘beleidsbrief mantelzorg’ noemt staatssecretaris Veldhuijzen het voorbeeld van een mevrouw met spierziekte die bedlegerig is en bij het draaien in haar bed liever door haar buurvrouw geholpen wordt door een professional. En ze trekt daaruit niet de conclusie dat die professional zijn of haar werk beter moet doen, maar impliceert dat de buurvrouw die rol eigenlijk wel kan overnemen.
U mag zich als lezer de vraag stellen of u die buurvrouw dag in, dag uit wilt zijn, bovendien in de wetenschap dat er voorheen iemand betaald werd om uw taak te verrichten. Je kunt je verder afvragen of mensen met een fysieke of mentale beperking hun sociale netwerk wel zo willen professionaliseren. Stel dat je spastisch gehandicapt bent en je hebt een vriendin. Waarom zou zo’n relatie in het teken moeten staan van de ziekte? Laatste vraag: je bent iemand met een psychiatrische aandoening en je onttrekt je beetje bij beetje aan dat sociale netwerk dat voor je zou moeten zorgen. Je vereenzaamt, je psychiatrische aandoening verergert. Willen we als samenleving de mogelijke gevolgen daarvan accepteren?
Stappen richting big society voorzichtig zetten
Er zijn inderdaad sterke voorbeelden van burgerkracht in Nederland. De hierboven genoemde buurvrouw is daar mogelijk een voorbeeld van, de eigen kracht conferenties eveneens. Er zijn ook mensen die mentaal of fysiek beperkt en die er baat bij hebben, en dat soms ook zelf vinden, om de zorg voor henzelf meer in eigen handen te hebben. Je zou echter zeggen dat deze mensen en de burgers die zich voor hen inzetten het verdienen dat stappen richting meer zelfredzaamheid, meer ‘big society’, voorzichtig en nauwkeurig gezet worden. Nu al bezuinigen onder het mom van zelfredzaamheid past daar niet bij. Het verwarrende enthousiasme van grote delen van de zorg- en welzijnwereld over zelfredzaamheid doet daar niets aan af.