Handig zo’n robot, als die maar niet ten koste gaat van persoonlijk contact

Een woning vol slimme toepassingen biedt ouderen de kans om langer zelfstandig te blijven wonen. Prachtig, maar wat vinden de mantelzorgers ervan? In Den Haag hebben ze het hen gevraagd. Mantelzorgers vinden toepassing van techniek in de ouderenzorg nuttig, maar onder voorwaarden.

In een driekamerappartement op de Steenhouwersgaarde in Den Haag zijn ruim 90 slimme toepassingen ingebouwd om het leven van ouderen prettiger en gemakkelijker te maken. In de ‘ervaarwoning‘ hebben technici sensoren ingebouwd die het leefpatroon van de bewoner meten. In het huis tref je ook sociale- en zorgrobots, senioren tablets of personenalarmering aan. Allemaal middelen die ouderen helpen om langer zelfstandig thuis te blijven wonen.

Techniek om langer zelfstandig te blijven wonen

De ervaarwoning is een initiatief van de gemeente Den Haag en maakt deel uit van haar beleid om een ‘seniorvriendelijke’ stad te zijn, dat wil zeggen een stad waarin ouderen nu en straks prettig kunnen leven en wonen met passende en toegankelijke voorzieningen.

Technologie kan ouderen hierbij helpen om zelfredzaam te blijven en om contact te houden met familie, vrienden, buren, mantelzorgers en huisarts.

Behalve de ouderen zelf is het ook de bedoeling dat mantelzorgers van eHealth-toepassingen gebruik gaan maken. Maar wat vinden mantelzorgers eigenlijk van eHealth, zien zij het als ondersteunend voor de mantelzorg of als mogelijke vervanging ervan?

Om dat te onderzoeken, hebben wij Haagse mantelzorgers uitgenodigd om de zogenaamde ‘ervaarwoning’ te bezoeken. De uitgenodigde mantelzorgers kwamen uit verschillende bevolkingsgroepen, ze hadden een Nederlandse, Antilliaanse, Chinese, Marokkaanse, Surinaamse en Turkse achtergrond. Samen met hen hebben we gekeken of er bij het gebruik van eHealth rekening moet worden gehouden met de etnische, culturele en religieuze achtergrond van de mantelzorgers.

Mensen gebruiken eHealth vaak al onbewust

Vóór het bezoek aan het ervaarhuis werd de deelnemers gevraagd naar hun bekendheid met eHealth. Slechts zeven mantelzorgers gaven aan bekend te zijn met de term. Ná het bezoek gaven zij aan dat ze, veelal tot hun eigen verbazing, in het dagelijks leven al veel eHealth-toepassingen te gebruiken, zonder dat zij zich er bewust van zijn. Met hun tablet, pc of smartphone of via applicaties zoals WhatsApp en Facebook Messenger regelen ze zaken of stemmen ze af met de zorgbehoevende en andere mantelzorgers uit de familie.

Tegelijkertijd merken de mantelzorgers op dat sommige eHealth toepassingen vanwege hun prijs ontoegankelijk lijken. De prijs van een deurspion, bedsensoren of een Tessa-robot bijvoorbeeld is aan de hoge kant en onduidelijk is of je bij de aanschaf financieel gesteund wordt.

Er bestaan nog geen duidelijke afspraken over wat de gemeente en de zorgverzekeraar betalen en wat de zorgvrager of de mantelzorger zelf dienen te bekostigen.

Drempels om eHealth te gebruiken

Privacy is een ander punt dat mensen er mogelijk van kan weerhouden om eHealth te gebruiken. De deelnemers aan het onderzoek zijn bang dat persoonlijke of medische gegevens van zorgbehoevenden door hackers gestolen worden of verloren gaan. Daarnaast betekent het op afstand monitoren van ouderen, dat mantelzorgers ‘mee kunnen kijken’ in het dagelijkse leven van betrokkene. En dat zou voor beide - zowel zorgvrager als mantelzorger - reden kunnen zijn om geen gebruik van eHealth te maken.

Wat ook een drempel is, is de angst dat eHealth ten koste gaat van het sociale contact. De deelnemers aan het onderzoek wijzen erop dat je moet oppassen dat ouderen niet het gevoel krijgen dat ze door eHealth geen mantelzorgers meer over de vloer krijgen en daardoor sociaal geïsoleerd raken en vereenzamen.

Wat in ieder geval moet gebeuren

Alle mantelzorgers uit ons onderzoek zijn, ongeacht hun achtergrond, positief over het gebruik van eHealth. Ze zijn het erover eens dat de preventieve eigenschappen van de diverse toepassingen een gevoel van veiligheid, controle en rust aan zowel de ouderen als de mantelzorgers kunnen bieden.

Om het gebruik van eHealth te vergroten, dienen de beleidsmakers echter meer dan nu rekening te houden met de specifieke kenmerken van de doelgroepen zoals opleiding en sociaal-culturele achtergrond.  Ook moet beleid eHealth toegankelijker maken voor ouderen en hun mantelzorgers, waarbij hun inzet van groot belang is.

Gun betrokkenen de tijd om de noodzaak, relevantie en voordelen in te zien van eHealth als een vorm van ondersteuning. Luister naar betrokkenen want zij kunnen waardevolle tips geven over hoe eHealth het best aangesloten kan worden op hun behoeften. En maak vooral duidelijke afspraken over wat wel en niet door gemeente of zorgverzekeraar wordt vergoed.

De mantelzorgers in ons onderzoek wezen er bij herhaling op dat eHealth ingezet kan worden ter ondersteuning van zorg, maar nooit in de plaats kan of mag komen van het persoonlijke contact. Alleen het idee al doet menigeen huiveren.

Michalis Koullias is adviseur informele zorg en Tim S Jongers is coördinator Kenniscentrum bij  Participatie Emancipatie Professionals, het kenniscentrum voor maatschappelijke organisaties in Den Haag. Het rapport ‘Mantelzorgers en eHealth, Verslag van een verkenning met mantelzorgers in de iZi-ervaarwoning’ is gratis te downloaden.

De gemeente Den Haag won op 14 november een prijs in de finale van de World Smart City Awards met het project iZi Gezond Lang Thuis

Foto: Monkeywing (Flickr Creative Commons)