Wij spraken vijf ervaringsdeskundigen die werkzaam zijn in de armoede- en schuldenproblematiek: Marc Mulder, Alex Schepel, Bartje Smit, Jessica van Lokven en Amine El-Hafid (zie eind van dit artikel voor meer informatie). Hoe zien zij de rollen van bondgenoot, hoopverschaffer/rolmodel, bruggenbouwer en kritisch adviseur terug in de praktijk, tegen welke dingen lopen zij aan en wat valt hieruit te leren?
Bondgenoot
De rol van bondgenoot komt bij alle ervaringsdeskundigen duidelijk zichtbaar terug. Doordat ze zelf weten wat het is om in armoede te leven, kunnen ze meestal sneller het vertrouwen winnen van mensen in armoede. Het winnen van vertrouwen is vrij cruciaal, als het gaat om het hulp bieden aan mensen in armoede of schulden. Amine: ‘Als iemand geen vertrouwen in jou heeft, dan accepteert iemand geen hulp en vertelt iemand jou ook niet het eerlijke verhaal van wat er aan de hand is.’
Hoopverschaffer/rolmodel
Ervaringsdeskundigen geven aan dat zij kunnen fungeren als rolmodel en belichamer van hoop. Alex: ‘Ik ben een rolmodel voor andere mensen die levenslang in armoede hebben geleefd. Die hebben dezelfde dingen ervaren als ik: weinig zelfvertrouwen, geen eigenwaarde, wantrouwen naar de wereld. Ik kan ze laten zien dat je uit dit patroon kan stappen. Dat je kan groeien, jezelf kunt bevrijden en iemand anders kan worden.’
Bruggenbouwer
In de rol van bruggenbouwer kweken ervaringsdeskundigen bij professionals begrip voor de situatie en het gedrag van de mensen in armoede die zij proberen te helpen. Jessica’s levensverhaal over hoe armoede haar leven heeft beïnvloed is een eyeopener voor professionals. ‘Veel mensen met schulden zijn wantrouwend, omdat ze al vaak hulp hebben gezocht en hier lang niet altijd positieve ervaringen mee hebben. Het kan lang duren om deze vertrouwensband weer op te bouwen.’
Marc vertelt: ‘Als het gaat om schuldhulpverlening, worden er allerlei dingen gevraagd om aan te leveren, die niet voor iedereen altijd duidelijk zijn en ontstaat er snel miscommunicatie tussen de klant en de hulpverlener. Als je de taal van de hulpverlener en de klant spreekt, kun je professionals helpen om inzicht te geven wat er misgaat in de communicatie en dat het niet ligt aan een gebrek aan motivatie van de klant, wat soms snel de conclusie is.’
Kritisch adviseur
De rol van kritisch adviseur houdt in dat ervaringsdeskundigen organisaties, op basis van hun kennis over de leef- en belevingswereld van mensen in armoede, adviseren over aanpassingen in beleid en werkprocessen. Deze rol blijken ervaringsdeskundigen nog zeer beperkt op te pakken.
Eén van de oorzaken is volgens ervaringsdeskundigen zelf, een lager gevoel van eigenwaarde bij mensen die vanaf hun jeugd in armoede hebben geleefd. Alex: ‘Ik kom uit een arbeidersgezin. Veel dingen die mijn ouders hebben meegekregen, hebben ze overgebracht op mijn leven. Mijn vader moest altijd vechten voor zijn bestaan en wij als kinderen moesten ook vechten en winnen, want als je dat niet doet, dan pakken ze je. Met die houding ben ik grootgebracht. Dat heeft ook geleid tot een lage eigenwaarde die ik lang heb meegenomen. Het duurde wel even voordat ik me gelijkwaardig voelde aan mijn collega’s. Ik deed voor mijn gevoel eerst voor spek en bonen mee.’
Bovendien verschilt het per persoon of er behoefte is aan het innemen van een adviseursrol. Bartje heeft, net als Alex, geen makkelijke jeugd gehad en is op zijn 14e van school gegaan. ‘Ik ben jaren gestempeld op basis van problemen, daar wil ik nu eens vanaf, maar eigenlijk krijg ik nu door mijn werk weer een stempel: dat van ervaringsdeskundige.’ En dat geldt voor meer ervaringsdeskundigen. Voor een aantal is de voornaamste drijfveer om andere mensen te helpen: als hulpverlener in plaats van adviseur.
Marc heeft juist wel de wens om deze rol op zich te nemen en actief mee te denken over hoe het beleid beter te maken. Helaas ervaart hij dat organisaties nog nauwelijks een beroep op hem doen als kritisch adviseur. Zijn rol blijft veelal beperkt tot het delen van eigen ervaringen.
Tips voor organisaties
Organisaties die aan de slag willen met de werving van ervaringsdeskundigen in armoede, doen er goed aan om vooraf stil te staan bij de rollen die zij ervaringsdeskundigen willen laten vervullen. Dat helpt bij het vinden van de juiste persoon, die deze rollen wil en kán uitvoeren. Het is goed voor organisaties om te beseffen dat niet alle ervaringsdeskundigen op de rol van kritisch adviseur zitten te wachten of er soms juist wél naar verlangen. Voor organisaties die het ervaringswerk een stevige basis willen geven binnen de organisatie, zou een onafhankelijke coach die ervaringsdeskundigen kan ondersteunen om hun rol als kritisch adviseur binnen een organisatie ‘op te eisen’, wel eens heel behulpzaam kunnen zijn. Een ander alternatief is het aanstellen van een senior ervaringswerker als kwartiermaker, zie het recente artikel van Saskia Keuzenkamp, Ed van Hoorn en Margit van der Meulen.
Silvia Bunt werkt als onderzoeker/projectleider bij Slim Beleid. Haar expertise ligt vooral op het terrein van armoede/schulden en participatie. Marjolein Odekerken werkt als onderzoeker/projectleider bij het Verwey-Jonker Instituut. Haar expertise ligt op het terrein van schulden, armoede, schuldhulpverlening en sociale incasso.
Over de geïnterviewden: Marc Mulder is werkzaam voor Movisie en Rijnstad (welzijn en maatschappelijke dienstverlening in Arnhem), Alex Schepel werkt voor Sterk uit Armoede (Expertisecentrum van ervaringsdeskundigen in generatiearmoede en sociale uitsluiting), Bartje Smit en Jessica van Lokven, zijn beiden werkzaam voor de gemeente Utrecht en Amine El-Hafid is werkzaam bij Sezo Maatschappelijke Dienstverlening.
Foto: Kennisland (Flickr Creative Commons)