In de nabije toekomst groeit zeventig procent van de kinderen op in een stad.1 Opgroeien in de moderne stad brengt specifieke uitdagingen met zich mee. Een daarvan is het tekort aan natuur en openbare groene buitenruimtes. Door onder meer een schaarste aan woningen, komt het groen in de stad daarnaast steeds verder in de verdrukking. Dit is zorgelijk omdat er steeds meer wetenschappelijk bewijs is dat groen bijdraagt aan de fysieke en mentale gezondheid van kinderen.2,3
De hoeveelheid begroeiing in een buurt hangt niet alleen samen met bijvoorbeeld het gewicht en astmaklachten, maar ook met agressie, schoolresultaten en depressieve gevoelens van de kinderen die er wonen, evenals met sociale cohesie en gevoel van veiligheid onder volwassen bewoners.4,5
Groene buitenruimtes zijn daarnaast onevenredig verdeeld over de stad: bewoners van buurten met een lagere sociaaleconomische status hebben over het algemeen minder toegang tot groene buitenruimte dan bewoners uit buurten met een hogere sociaaleconomische status.6 Hoe groen de buurt is waarin kinderen wonen hangt dus samen met het inkomen van hun ouders. Dit draagt bij aan sociale ongelijkheid en gezondheidsachterstanden.
Kinderen spelen in een groene omgeving meer buiten
Groen draagt zowel direct als indirect en op een herstellende manier bij aan een gezonde ontwikkeling van kinderen. Groen heeft een direct effect omdat kinderen in een groene omgeving meer buiten spelen dan in een bebouwde omgeving.
Hoewel er sprake is van een landelijke afname in de tijd die kinderen buitenspelen -in 2018 gaf vijftien procent van de ondervraagde Nederlandse ouders aan dat hun kind zelfs nooit buiten speelt- is deze afname specifiek te zien bij kinderen uit de Randstad.7 Volgens ouders komt dit door een gebrek aan mogelijkheden om in de buurt buiten te spelen, sociale onveiligheid en verkeersdrukte.
Buiten spelen is echter belangrijk omdat het, via frisse lucht, natuurlijk daglicht, en beweging, bijdraagt aan een gezonde fysieke en mentale ontwikkeling, zoals de processen die nodig zijn voor leren. De soms slechte luchtkwaliteit binnen – specifiek op scholen8 – is bijvoorbeeld slecht voor de concentratie en leerprestaties.
Groene buitenruimtes bieden bovendien de kans voor ongestructureerd spel waarbij kinderen zelf regels moeten bedenken en deze moeten afstemmen met andere kinderen (de plas is de fortgracht en daar kun je dus niet doorheen lopen). Dit stimuleert hun creativiteit en sociale vaardigheden.
Beschermt tegen vervuiling en stress
Groen draagt indirect bij aan de gezondheid van kinderen via bescherming tegen negatieve omgevingsfactoren. Groen in de buurt kan een natuurlijke buffer vormen tegen fijnstof en lawaai, die beide slecht zijn voor onze fysieke en mentale gezondheid.
Als laatste draagt groen bij aan gezondheid via het herstel van negatieve effecten van het drukke leven in de stad. Een groene omgeving is veelal een plek weg van alle drukte en trekt op een natuurlijke manier onze aandacht (dit noemen we zachte fascinatie). Dit geeft de gelegenheid om de indrukken van de dag te verwerken, je aandachtsspanne te herstellen en stress te reguleren.
Groen in de buurt moet aantrekkelijk en veilig zijn
Sommige gezondheidsvoordelen van natuur lopen passief via de aanwezigheid van planten en bomen, die bijvoorbeeld tegen lawaai beschermen. Het meeste voordeel hebben kinderen echter via actief gebruik van groen als plek voor onderwijs en recreatie. Naast begroeiing rond woningen (zoals geveltuintjes), zijn specifieke, toegankelijke en aantrekkelijke, groene buitenruimtes in de stad belangrijk.
Hoewel negen op de tien Nederlanders binnen een kilometer van zo’n buitenruimte woont9, kunnen er drempels zijn voor gebruik ervan, zoals het moeten oversteken van een drukke weg. Ook is het belangrijk dat bewoners de groene ruimte beschouwen als een fijne en veilige plek. Bijvoorbeeld, dat er geen overlast is (van verkeer, zwerfafval of hangjongeren). Voor kinderen lijken daarnaast de activiteiten die ze er kunnen ondernemen belangrijk, vooral klimmen en klauteren zijn populair.
Het ontwerp van de groene ruimte, zoals de bereikbaarheid en indeling van de ruimte, de kwaliteit van het groen (de esthetiek), en indirect, onderhoud en toezicht, is daarmee een belangrijke factor in het daadwerkelijke gebruik.
Buiten spelen en les krijgen op groene schoolpleinen
Ook op school – waar kinderen 40 procent van hun tijd doorbrengen – liggen kansen. Het ‘vergroenen’ van schoolpleinen met groene (zoals planten en gras) en blauwe elementen (water) wordt momenteel op verschillende manieren gestimuleerd. Een groen schoolplein nodigt uit om meer tijd buiten door te brengen doordat het gebruikt kan worden als leslocatie (biologieles in de moestuin van de school of het gebruik van takjes als telraam) en meer spelmogelijkheden geeft voor de pauze.10
Leerkrachten staan over het algemeen positief tegenover buiten lesgeven. Momenteel geven zij echter minder dan één procent van de lessen buiten, een ongeschikt schoolplein is een van de redenen hiervoor.11 Een groen schoolplein komt tevens tegemoet aan de verschillende behoeften van kinderen: sommige kinderen willen in de pauze rennen over gras en boomstammen, terwijl anderen liever spinnen zoeken in een hut van wilgentakken.
Dus ook bij een groen schoolplein is het ontwerp belangrijk, zoals het nadenken over het gebruik van verschillende groene of blauwe elementen en de voorwaarden voor multifunctioneel gebruik van de ruimte. Als een groen schoolplein bijvoorbeeld openbaar toegankelijk is, kan het tevens dienen als groene buitenruimte voor buurtbewoners.
Groen om stad leefbaar te houden
Het behouden, vermeerderen en verbeteren van openbare groene buitenruimtes kan een concrete manier zijn om de stad leefbaar te houden, om het welzijn van inwoners en de sociale cohesie te vergroten en mogelijk sociale ongelijkheid te verminderen. Het kan ook helpen bij de uitdagingen van klimaatveranderingen. Groen biedt onder meer verkoeling en helpt bij de afvoer van regenwater. Groene buitenruimtes horen daarmee tot belangrijk natuurlijk kapitaal van de moderne stad.
Een belangrijke uitdaging voor stedelijke gemeenten en stadsontwikkelaars is zowel het behoud van deze ruimtes als het effectief inzetten ervan. Onder meer multifunctionele groene schoolpleinen bieden daarvoor goede mogelijkheden. Daarbij is kwaliteit van de groene buitenruimtes (waaronder bereikbaarheid, veiligheid, en ontwerp) erg belangrijk voor optimaal gebruik en effect.
Joyce Weeland is orthopedagoog en werkt als docent en onderzoeker bij de Erasmus School of Social and Behavioural Sciences van de Erasmus universiteit in Rotterdam. Lees hier meer over het belang van groen voor kinderen.
Foto: John van Hulsen (Flickr Creative Commons)