De rol van sport in de samenleving wordt de laatste jaren sterk gerelateerd aan gezondheid. Bij menig sportaanbieder vindt men een combinatie van sportieve activiteiten, lifestyle advies en personal coaching gericht op de algehele gezondheid en niet alleen op de lichamelijke fitheid. Sport heeft daarmee een veel bredere functie dan alleen het aanleren van spelvormen, sporttechnieken of tactieken. Voor veel volwassenen draaien sport en bewegen om fitheid, vitaliteit en een gezond gewicht.
Sport als maatschappelijk project
Sportverenigingen die zijn ingericht rondom één tak van (competitie)sport springen ook in op deze legitimering. Samen met welzijnswerkers en de overheid zijn ze betrokken bij maatschappelijke projecten waarbij sport wordt ingezet voor bepaalde doelgroepen, zoals mensen met een niet-westerse achtergrond, ouderen en werklozen.
De maatschappelijke waarde van sport is zelfs tot topsportbedrijven zoals betaald voetbalverenigingen doorgedrongen. Bijna allemaal hebben ze een maatschappelijk project in hun stadion verwelkomd.
Emoties leren reguleren en aanleren van life skills
De sportactiviteit brengt niet alleen een gezonde dosis beweging in het leven van de doelgroepen, maar zou ook een aantal neveneffecten moeten opleveren, zoals het opdoen van sociale contacten, het leren van de Nederlandse taal en het ontwikkelen van vaardigheden die helpen bij het vinden en behouden van een baan.
Ook in de jeugdsport worden allerlei bijvangsten aan de sport toegeschreven: leren reguleren van emoties, ontwikkelen van cognitieve vaardigheden en de zogenaamde life skills, waarbij je moet denken aan samenwerken, initiatief nemen, doorzetten en oplossingen bedenken.
Omgeving is sleutel tot succes
Ingewikkeld is het antwoord op de vraag of door sport sociaal-emotionele competenties worden ontwikkeld, de taal wordt geleerd, vriendschappen worden opgebouwd, betrokkenheid wordt vergroot en life skills worden verkregen. Het antwoord hierop is geen eenduidig ja, maar in bepaalde gevallen doet sport wel degelijk meer dan alleen het ontwikkelen van sportvaardigheden. Dit gaat echter niet vanzelf of automatisch.
Belangrijk punt voor het genereren van de neveneffecten is de omgeving waarin de sport wordt aangeboden, waarbij de coach of instructeur, de medesporters en met name de sfeer waarin de activiteiten worden aangeboden de sleutel tot succes zijn.
In het kader van mijn proefschrift onderzocht ik of we dergelijke effecten van het programma Playing for Success mogen verwachten en waarom.
Sporten, zich leren uiten en doelen halen
Het onderwijs heeft met Playing for Success sport omarmd als middel voor ontwikkeling. Dit programma wil de schoolbetrokkenheid van jongeren vergroten in een professionele sportomgeving, zoals een voetbalstadion. De jongeren worden daar uitgedaagd om sportieve activiteiten te doen en tegelijkertijd sociaal-emotionele vaardigheden te ontwikkelen en de eigen interesses en competenties beter te leren kennen.
Ze leren zich te uiten, doelen te halen, ze leren er ook nieuwe dingen en elkaar aanmoedigen, helpen en samen plezier maken en lachen. Docenten en sportinstructeurs denken goed na over de activiteiten die ze aanbieden en belangrijker nog, hoe ze jongeren hierbij kunnen betrekken.
Voor deze topsportomgeving komen ze wel hun bed uit
De topsportomgeving waarin topsporters, kampioenen en aanstormend talent rondlopen, blijkt voor deze jongeren aansprekend genoeg om voor uit bed te komen, iets wat zij voor de reguliere schoolomgeving al een tijdje niet meer deden. Hoewel dit effect na een poosje verdwijnt, geeft het de eerste verbinding met het programma dat tien weken duurt.
Daarnaast zorgen de positieve docenten en klasgenoten ervoor dat de jongeren het programma afmaken en dat zij een verandering doormaken op het gebied van emoties en gevoelens. Jongeren rapporteren een groter gevoel van eigenwaarde, meer zelfinzicht en een groter gevoel van betrokkenheid bij het bereiken van hun doelen.
Docenten moeten keihard werken om het positieve naar boven te krijgen
Docenten menen dat het creëren van een positieve, waarderende en aanmoedigende omgeving inderdaad de sleutel is tot deze verandering, maar zij melden ook dat zij keihard moeten werken om dit positieve naar boven te krijgen. Jarenlange negatieve feedback, mislukking en gevoelens van weerstand hebben deze jongeren gehard. Docenten geven aan dat sport een manier is om deze muur te doorbreken, maar waarschijnlijk niet de enige manier.
Voor schooluitval en schoolbetrokkenheid is sport geen wondermiddel. Toch kan sport wel als katalysator werken, mits ingezet door deskundige docenten die weten hoe zij sport kunnen gebruiken om een positieve leeromgeving te creëren waarin jongeren een volgende stap kunnen zetten in hun ontwikkeling.
Marieke Fix doet als post-doc onderzoeker op de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek naar buitenschoolse leercontexten voor mbo jongeren. Zij werkt daarnaast in het mbo bij ROC Landstede. Zij promoveerde onlangs aan de Universiteit Twente met het proefschrift ‘Het voetbalstadion als klaslokaal’.
Foto: janheuninck (Flickr Creative Commons)