Veel Nederlanders herkenden zichzelf niet in het beeld dat zij het niet druk zouden hebben. Zij zien zichzelf als een ijverig en druk volk. Vraag iemand hoe het gaat en het antwoord is bijna standaard ‘druk’. Toch laat onderzoek zien dat Nederland de hekkensluiter is wat betreft het tijdsbeslag van verplichtingen (alles wat ‘moet’ op een dag: onderwijs, betaald werk, huishouden en de zorg voor kinderen). Nederlanders en Belgen zijn gemiddeld zes uur per dag in de weer met dergelijke taken. In andere landen is dat gemiddeld 50 minuten meer per dag. Wat zit hier achter?
Veel deeltijdwerk en weinig tijd voor het huishouden in welvarende landen
Een belangrijke verklaring voor het relatief lage tijdsbeslag van betaald werk in Nederland ligt bij deeltijdwerk. Veel Nederlanders werken (de arbeidsparticipatie in Nederland is hoog), maar ze maken gemiddeld geen lange werkweken. Van alle werkende vrouwen in Nederland werkt ongeveer driekwart minder dan 35 uur per week. Dat zijn zeker niet alleen vrouwen met jonge kinderen, ook jonge vrouwen die net de arbeidsmarkt betreden en zeker oudere vrouwen werken massaal in deeltijd. De gemiddelde arbeidsduur van vrouwen bedroeg in 2009 25,3 uur per week volgen aldus Portegijs en Hartgers in de Emancipatiemonitor 2010.
Het is logisch dat het veelvuldig voorkomen van deeltijdwerk een drukkend effect heeft op de tijdsbesteding aan betaald werk. Ook Nederlandse mannen werken wat vaker dan gemiddeld in deeltijd. Wat ook een rol speelt is dat Nederland geen lange formele werkweken kent. Overigens telt ook overwerken mee bij tijdsbesteding: het gaat om tijd besteed aan werk, of dat nu op een kantoor of fabriek is, ‘s avonds thuis, als werknemer of freelancer. Het onderbreken van de werkdag voor de lunch is niet meegeteld als werktijd, dus dat kan de verschillen niet veroorzaken.
Dan het huishouden. Uit onderzoek is bekend dat in welvarende landen, waaronder de Scandinavische landen en Nederland, het tijdsbeslag van huishoudelijke taken laag is. Waarschijnlijk komt dat door een combinatie van factoren. Zo zijn de mogelijkheden tot uitbesteding beter in welvarende landen (al is Nederland allerminst een land van uitbesteden), beschikt men over meer tijdsbesparende apparaten en voorzieningen en zijn de normen over wat schoon en nodig is in het huishouden soepeler. Bovendien is het huishouden in welvarende landen minder scheef verdeeld tussen vrouwen en mannen dan elders. In Scandinavische landen bijvoorbeeld nemen vrouwen 60 procent van de tijd voor huishoudelijk werk voor hun rekening, in Nederland is dat bijna twee derde. In Spanje en Italië daarentegen besteden vrouwen veel meer tijd per dag aan het huishouden en mannen nauwelijks.
Drukte is niet gelijk verdeeld
Natuurlijk zijn in Nederland bepaalde bevolkingsgroepen drukker dan andere. Ouders met jonge kinderen zijn zo’n drukke bevolkinggroep. Maar ook wanneer we ouders met jonge kinderen in Nederland en in andere landen vergelijken, blijft het beeld overeind dat Nederlandse ouders minder tijd aan (de combinatie van) betaald werk, huishouden en kinderzorg besteden dan elders. Hierbij dient te worden opgemerkt dat er in Nederland wat meer tijd naar de kinderen gaat dan in de meeste andere landen. In dat opzicht is het appèl dat minister Van Bijsterveldt recentelijk deed op ouders om meer betrokkenheid te tonen (de school van) hun kinderen opmerkelijk. Nederlandse ouders besteden vooral minder tijd aan betaald werk en huishouden, maar niet aan de kinderen.
Geen langslapers maar wel iets meer vrije tijd en lang onderweg
Het is niet juist om op basis van het voorgaande te stellen dat Nederlanders lui zijn of niets doen. Zo slapen we gemiddeld acht uur en tien minuten per nacht, wat iets korter is dan gemiddeld in de onderzochte landen. Nederland scoort met bijna vijf en een half uur vrije tijd per dag (gemiddeld over een doordeweekse en een weekenddag) weliswaar niet slecht maar Noren, Belgen, Duitsers en Finnen hebben nog wat meer vrije tijd. Nederlanders blijken actief te zijn in de vrije tijd, waar ook mantelzorg en vrijwilligerswerk onder vallen. Zowel voor de sociale als de meer ontspannende activiteiten geldt dat het aandeel Nederlanders dat deze activiteiten onderneemt veelal wat hoger is dan gemiddeld. In die activiteiten afzonderlijk gaat echter niet veel tijd zitten. De Nederlandse vrije tijdsbesteding wordt dus
vooral gekenmerkt door variatie.
Nederlanders zijn dus niet lui, maar hebben een gevarieerd tijdsbestedingspatroon waarin niet alleen tijd is voor betaald werk en het huishouden, maar ook voor andere nuttige en leuke activiteiten. Ook is de arbeidsproductiviteit hoog in Nederland, wat erop wijst dat Nederlanders hun tijd efficiënt besteden. Tot slot zijn Nederlanders relatief lang onderweg. Dat is overigens niet alleen voor woon-werkverkeer, maar ook voor vrijetijdsdoeleinden. Deels is die langere reistijd van Nederlanders bovendien toe te schrijven aan het veelvuldig gebruik van de fiets, wat een relatief traag vervoermiddel is.
Nederlanders zijn een bezig maar niet per se druk volk
Het ‘druk hebben’ lijkt in Nederland welhaast een manier om aan te geven dat je een goed gevuld leven hebt, lekker bezig bent. In dat opzicht is het misschien goed en relativerend om eens te beseffen dat het gemiddeld genomen wel meevalt met de echte drukte in Nederland. Zo slecht hebben we het kennelijk helemaal niet. We zeggen misschien wel snel dat het druk is, en voor een deel van de bevolking is dat ongetwijfeld ook zo, maar in hoeverre we nu echt vinden dat het ons boven het hoofd groeit en daar last van hebben, is de vraag.
Marielle Cloïn vergeleek samen met: Carlijn Kamphuis, Marjon Schols, Annet Tiessen-Raaphorst en Desirée Verbeek de tijdsbesteding van Nederlanders met 15 andere Europese landen. 'Nederland in een dag. Tijdsbesteding in Nederland vergeleken met die in 15 andere Europese landen' (2011). Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.