Jongvolwassenen geven aan zich niet volwassen te voelen. Ze lijken langer op hun ouders te leunen en blijven steeds langer thuis wonen. De vraag wanneer men volwassen wordt, speelt de laatste tijd ook met betrekking tot pleegzorg. Stichting Het Vergeten Kind en de branchevereniging Pleegzorg Nederland trokken recentelijk aan de bel omdat zij signaleren dat de leeftijdsgrens van achttien jaar voor pleegzorg te laag is. Wanneer is iemand volwassen? En wat betekent later volwassen worden precies?
Langere weg naar volwassenheid
De sociologie en demografie beschouwen volwassen worden als een weg die bestaat: uit huis gaan, samenwonen, een kind krijgen, educatie afronden en de arbeidsmarkt betreden (Buchmann & Kriesi, 2011). Deze vijf stappen brengen ieder een rolverandering met zich mee, zoals de verandering van student naar werkende. Deze rolveranderingen betekenen in het algemeen meer verantwoordelijkheden en minder afhankelijkheid van de ouders.
Het uitstellen van traditionele stappen is niet altijd een keuze
De weg naar volwassenheid is echter steeds langer en complexer geworden. De traditionele stappen worden steeds later genomen. Zo is in Nederland de leeftijd bij uit huis gaan gestegen van 22,8 in 2012 naar 23,7 in 2020, zijn er steeds meer jongvolwassenen single, en kiezen meer jongvolwassenen ervoor geen kinderen te nemen. Ook betekenen de stappen niet meer altijd een permanente rolverandering. Zo keert tegenwoordig een kwart van de jongvolwassenen binnen vijf jaar terug naar het ouderlijk huis.
Op welke leeftijd denken mensen zelf dat jongvolwassenen volwassen zijn? Uit figuur 1 blijkt dat deze leeftijd redelijk laag ligt in Nederland vergeleken met de rest van Europa. Gemiddeld denkt men in Nederland dat vrouwen op hun negentiende en mannen op hun eenentwintigste volwassen zijn, tegenover twintig (vrouwen) en tweeëntwintig (mannen) in Europa. In Europa is deze leeftijd in de periode 2006-2018 licht gestegen. Deze bevindingen onderstrepen het heersende idee dat achttienjarigen nog niet per se volwassen zijn.
Figuur 1. Leeftijd waarop vrouwen en mannen gemiddeld als volwassen worden gezien.
Bron: European Social Survey, 2019. Eigen berekeningen.
Emerging adulthood –nieuwe tussenfase
Wat doet men in de tussentijd? In lijn met de toenemende individualisering wordt er tegenwoordig de nadruk gelegd op het investeren in de eigen ontwikkeling en het opbouwen van vaardigheden in de jongvolwassen levensfase. Jongvolwassenen zitten niet stil in deze nieuwe tussenfase, ook wel emerging adulthood genoemd (Arnett, 2007). Ontwikkeling staat juist centraal.
In plaats van het redelijk snel volgen van een gebaand pad met traditionele stappen naar volwassenheid is er nu een pluraliteit van wegen die men inslaat. Dit biedt meer vrijheid en toegang tot levensvormen die er eerder niet mogelijk waren, zoals het nemen van een tussenjaar of alleen wonen. Dat kan echter ook veel druk met zich meebrengen. Onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek toont dat een aanzienlijk deel van de jongeren aangeeft stress te ervaren doordat er te veel dingen zijn die ze moeten doen.
Jongvolwassenen doen een beroep op ouders als ze tijdelijk geen woning of inkomen hebben
Bovendien is het uitstellen van traditionele stappen niet altijd een keuze. Het is ook een gevolg van de beperkte mogelijkheden voor de huidige generatie jongvolwassenen. Er is bijvoorbeeld sprake van meer onzekerheid op de arbeidsmarkt (meer flexcontracten), hogere woonkosten en de steun van de overheid aan studenten is afgenomen met de invoering van het sociaal leenstelsel.
Ouders als vangnet
Door het uitstellen van de traditionele stappen spelen ouders een steeds belangrijkere rol in deze levensfase. Zij fungeren als een vangnet voor hun jongvolwassen kinderen. Deze kunnen hierdoor de risico’s die horen bij de toenemende onzekerheid aangaan. Zo doen jongvolwassenen een beroep op ouders als ze tijdelijk geen woning of inkomen hebben.
Een groot deel van de Nederlanders gelooft dat ouders deze functie behoren te vervullen. Onderstaande figuur 2 laat zien dat 62 procent van de Nederlandse respondenten van de Gender and Generations Survey in 2007 aangaf dat ze denken dat ouders hun volwassen kind moeten helpen als die dat nodig heeft.
Figuur 2. Antwoord op de vraag of ouders hun volwassen kind moeten helpen als die het nodig heeft.
Bron: Gender and Generations Survey, Nederland, 2007. Eigen berekeningen.
Ouders die als vangnet kunnen fungeren zijn dus als het ware een vereiste geworden om onbezorgd laat volwassen te worden. Jongvolwassenen wiens ouders meer hulpbronnen hebben, kunnen gemakkelijker stappen nemen als ze dat willen, maar kunnen ook onbezorgder ervoor kiezen zich nog niet te settelen.
Groeiende ongelijkheid tussen jongvolwassenen
Het hebben van een tussenfase om jezelf ontwikkelen in de wetenschap dat ouders kunnen bijspringen is dus een zekere luxe. Dit werkt ongelijkheid in de hand, zeker als er positieve langetermijngevolgen van deze tussenfase zijn. Niet alle jongvolwassenen kunnen zich bijvoorbeeld een onbetaalde stage veroorloven, terwijl die misschien wel een springplank kan zijn voor hun verdere carrière.
Jongvolwassenen zonder vangnet van ouders bevinden zich in een benarde situatie. Zij kunnen stappen richting volwassenheid niet maken of moeten die stappen noodgedwongen nemen zonder ouderlijke ondersteuning. Dit geldt voor jongvolwassenen wiens ouders weinig hulpbronnen hebben en voor jongvolwassenen die een verstoorde relatie met hun ouders hebben. Een van de schrijnendste voorbeelden hiervan zijn de jongvolwassenen uit de pleegzorg. Zij moeten vanaf hun achttiende verjaardag al op eigen benen staan en zijn daarna volledig op zichzelf aangewezen.
Lonneke van den Berg is onderzoeker aan het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut. Ze sprak onlangs over de weg naar volwassen worden in een lezing voor Radboud Reflects – klik hier om die te bekijken.
Foto: Anisa C (Flickr Creative Commons)