Mensen met een migratieachtergrond stoten geregeld op obstakels bij het zoeken naar passende zorg en ondersteuning bij dementie. Tegelijkertijd voelen zorgprofessionals zich soms onvoldoende voorbereid om goed aan te sluiten bij de behoeften van mensen met een migratieachtergrond.
Valkuilen
Als reactie op deze mismatch is de afgelopen jaren veel nadruk gelegd op cultuursensitieve zorg. Dat klinkt op het eerste gezicht positief, maar die benadering schiet tekort. Ze staat inclusieve zorg soms zelfs in de weg.
Stereotypen overheersen en individuele zorgbehoeften worden onvoldoende onderkend
Dat komt, zo blijkt uit ons onderzoek, doordat het concept cultuur in de zorg vaak wordt gereduceerd tot een statische verzameling van normen en praktijken binnen een etnische groep. Stereotypen overheersen en individuele zorgbehoeften worden onvoldoende onderkend.
Trainingen gericht op culturele sensitiviteit en aanverwante onderwerpen bieden daardoor niet per se een oplossing. Het volgende citaat van een Turks-Nederlandse mantelzorger van haar moeder met dementie illustreert dat: ‘Een medewerker van het verpleeghuis zei tegen me: ik ga uitzoeken wat cultuur (sensitieve) zorg inhoudt. Dus ik zei: maar wij zijn er toch voor vragen over de zorg voor onze moeder? Wij leven met deze mensen en weten hoe ze hebben geleefd. Maar nee, ze wilde naar een conferentie om het allemaal zelf uit te zoeken, los van onze familie. En dat vond ik echt heel erg.’
Dat cultuursensitieve zorg niet altijd uitkomst biedt, heeft ook te maken met de steeds diverser wordende samenleving. De samenstelling van de bevolkingsgroepen met een migratieachtergrond verandert snel. Tegenover een daling van migranten uit de klassieke migratielanden staat een stijging van EU-migranten en vluchtelingen. Toch ligt de focus in onderzoek en bij de ontwikkeling van materialen vooral op aansluiting bij de taal en cultuur van personen uit de klassieke migratielanden. Er wordt geen rekening gehouden met de realiteit van een continu veranderende samenleving.
Intersectionaliteit
Om inclusieve zorg te bieden aan mensen met een migratieachtergrond en dementie moet de zorg zich veel meer richten op het begrijpen van individuele ervaringen van ongelijkheid en de structuren die deze in stand houden. Intersectionaliteit biedt hiervoor een krachtig raamwerk. Het helpt ons te begrijpen hoe sociale categorieën zoals etniciteit, gender, klasse en migratiegeschiedenis nauw verweven zijn met iemands persoonlijke verhaal.
Eerder onderzoek laat zien dat de sociaaleconomische klasse waarin iemand is opgegroeid, evenals de persoonlijke migratiegeschiedenis vaak meer invloed hebben op de ondersteuningsbehoefte dan culturele identiteit. Ook andere sociale categorieën, zoals gender, religie en de aan- of afwezigheid van sociale netwerken, spelen een belangrijke rol bij wat iemand nodig heeft.
Vaak wordt gedrag ten onrechte geïnterpreteerd als culturele voorkeur
Om de zorg- en ondersteuningsbehoeften van mensen met een migratieachtergrond en dementie goed te begrijpen, moet je iemands persoonlijke verhaal plaatsen binnen bredere maatschappelijke ongelijkheid en machtsstructuren. Ervaringen van discriminatie kunnen er bijvoorbeeld toe leiden dat mensen met een migratieachtergrond minder snel toegang krijgen tot zorg of dat zij deze vanuit eerdere negatieve ervaringen vermijden.
In de zorg voor een naaste met dementie zoeken familieleden soms noodgedwongen alternatieven buiten het reguliere zorgaanbod, onder meer door zelf de zorg op zich te nemen. Vaak wordt dit gedrag ten onrechte geïnterpreteerd als een culturele voorkeur - mensen zouden liever voor elkaar zorgen - waardoor negatieve ervaringen over het hoofd worden gezien en structurele ongelijkheden in stand blijven.
Diversiteit
In plaats van mensen met een migratieachtergrond en dementie te benaderen als culturele anderen waarvoor aparte materialen en trainingen nodig zijn, zou diversiteit altijd het uitgangspunt moeten zijn in de zorg. We zeggen daarmee niet dat praktische cultuursensitieve materialen, zoals vertaalde informatie, geen waarde hebben. Ze kunnen wel degelijk de communicatie bevorderen, maar ze bieden geen garantie voor een aanpak die aansluit op individuele behoeften.
Dit vraagt van professionals dat zij zich open en nieuwsgierig opstellen
De zorg moet van begin af aan flexibel, inclusief en afgestemd zijn op de leefwerelden van mensen. Dat betekent dat we goed moeten luisteren naar hun verhalen. De persoonlijke migratiegeschiedenis en ervaringen met uitsluiting komen dan naar voren, net als de samenhang met iemands andere ervaringen en identiteit.
Dit vraagt van professionals een open en nieuwsgierige opstelling en de bereidheid om de eigen vooroordelen onder de loep te nemen. Ook belangrijk is dat zorgorganisaties blijvend ruimte bieden voor dialoog en reflectie, en dat zij professionals ondersteunen bij het afstemmen van hun werkwijze op een steeds diverser wordende samenleving.
Menal Ahmad is als cultureel antropoloog verbonden aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU). Anne-Mei The is cultureel antropoloog en hoogleraar langdurige zorg en dementie, eveneens aan de VU. Dit stuk is gebaseerd op een artikel gepubliceerd in Social Sciences, met de oorspronkelijke titel Beyond ‘culturally sensitive care’: Reimagining dementia care for families with migration backgrounds.
Foto: Kindel Media via Pexels.com