Terwijl Groningse VVD’ers concluderen dat Kamp toch om de Groningers geeft, spreken cynici van een goedkope verkiezingstruc – zo vlak voor de Provinciale Statenverkiezingen. Maar belangrijker dan welk motief Kamp heeft, is of hij goede redenen heeft voor vermindering van gaswinning. Volgens ons is Kamps besluit een stap in de goede richting, maar moet hij meer doen dan een beetje aan de gaskraan draaien. Er moet serieus geïnvesteerd worden in het Noorden. Het is hoog tijd dat ook Groningers met respect worden behandeld.
Tot nu toe richtte het overheidsbeleid zich op het algemeen welzijn. Dat ging ten koste van de Groningse medelander, waardoor die zich niet gerespecteerd voelt. Voor een duurzame samenleving is welzijn niet voldoende. Overheidsbeleid moet rechtvaardig zijn en van gelijk respect getuigen voor iedereen. Ongelijke behandeling leidt tot gevoelens van onvrede. Blijvende onvrede leidt tot instabiliteit.
Algemeen welzijn gaat ten koste van een minderheid
Maar is het wel zo simpel? Is het beleid van de afgelopen jaren dan echt niet te verdedigen? De overheid heeft tot nu toe vooral gekeken naar de effecten die gaswinning heeft op het algemeen welzijn. Omdat gaswinning de schatkist veel oplevert gaat het gemiddelde welzijn er flink op vooruit. En ieders welzijn telt even zwaar in het bepalen van dit gemiddelde. Het utilitarisme - dat het maximaliseren van het algemeen welzijn voorstaat – ondersteunt op deze manier het gasbeleid van de afgelopen jaren. De meeste Nederlandse burgers profiteren immers van de gaswinning in Groningen. Nog sterker, het verder opendraaien van de gaskraan levert misschien wel meer welzijn op dan dat de bijkomende aardbevingen kosten.
Maar is het niet onrechtvaardig dat het gas waar het Westen wel bij vaart het Noorden doet beven? Het algemeen welzijn wordt tenslotte vergroot ten koste van een minderheid. Dat getuigt van een gebrek aan respect voor die minderheid. Dit is precies wat veel Groningers dwars zit: van hen wordt verwacht om aardbevingen te slikken omdat de gaswinning voordelig is voor de gemiddelde Nederlander. Dit is een bekend probleem van het utilitarisme: het staat toe om minderheden op te offeren ten behoeve van de meerderheid.
Groningers dragen buitengewone lasten
Een betere manier om over rechtvaardigheid te denken vertrekt vanuit het idee van een sociaal contract. De contracttheorie stelt dat gelijk respect vereist dat alle burgers in principe redelijkerwijs zouden kunnen instemmen met beleid—dat het onderdeel zou kunnen zijn van een sociaal contract tussen alle burgers.
Wat zegt deze benadering over het gasbeleid? Laten we voor het gemak aannemen dat Groningers evenveel profiteren van de aardgaswinning als de rest van de Nederlanders (wat zeer de vraag is, gegeven dat aardgasgeld tot veel meer investeringen in West-Nederland dan in Noord-Nederland heeft geleid). Maar Groningers dragen een last die de rest van de Nederlanders niet hoeft te dragen: een risico op aardbevingen, met de bijbehorende nadelen. En dan hebben we het niet alleen over schade aan huizen, die in principe financieel gecompenseerd wordt door de NAM, maar ook: gedoe om schade gerepareerd te krijgen, waardedaling, beperking van vrijheid omdat huizen moeilijk te verkopen zijn, beschadiging van eeuwenoud Gronings erfgoed, aantasting van woongenot, angst voor nieuwe bevingen en gevoelens van onveiligheid. Om nog maar niet te spreken van daadwerkelijk onveilige situaties. Dat dit buitengewoon zware lasten zijn, wordt onderstreept door de recente uitspraak van het College van de Rechten van de Mens dat de mensenrechten van Groningers in het geding zijn.
Reductie van de gaswinning is niet voldoende
Groningers in het aardbevingsgebied hebben goede redenen om het tot voor kort heersende sociaal contract af te wijzen. Ze hebben reden om een permanente reductie van de gaswinning te verlangen, zodat de aan hun opgelegde lasten beperkt worden. Het reduceren van de gaswinning is dus een stap in de goede richting.
Maar de contracttheorie laat ook zien dat het niet afdoende is. De Groningers hebben reden om gecompenseerd te willen worden voor de lasten die ze alsnog moeten dragen — die van de voorbije duizend aardbevingen, en voor wat nog gaat komen. Dat betekent dat de Groningers significante voordelen moeten gaan genieten, bijvoorbeeld in de vorm van investeringen in de infrastructuur of de werkgelegenheid, die niet gelden voor Nederlanders die geen last hebben van aardbevingen. Alleen dan is er sprake van een rechtvaardig sociaal contract tussen de Groningers en de rest van Nederland. Alleen dan worden Groningers met respect behandeld.
Peter Timmerman en Frank Hindriks zijn beide werkzaam bij de Faculteit Wijsbegeerte. Timmerman is postdoctoraal onderzoeker en onderwijst ethiek en Hindriks is adjunct hoogleraar ethiek, sociale en politieke filosofie. Beide auteurs zijn verbonden aan Sustainable Society.