Crowdfunding kan burgers binden, mits de overheid ruimte laat

Voor de organisatie van zorg, welzijn, wonen en werken zoeken overheden en burgers naar nieuwe financieringsinstrumenten. Crowdfunding is een veelbelovend, particulier instrument. Maar het wordt tijd dat deze platformen publiek verantwoording afleggen en ruimte maken voor zeggenschap. 

Met crowdfunding worden publieke en private waarden op een nieuwe manier aan elkaar gekoppeld. Investeringen, maatschappelijke betrokkenheid en nieuwe spelers in het sociaal domein krijgen via crowdfunding een kans. Dat past bij het streven naar een sociaal domein dat weer meer uitgaat van publieke waarden als solidariteit, zeggenschap en diversiteit en waarin eigen verantwoordelijkheid en eigen initiatief van burgers voorop staan. Wat moet de overheid doen of juist laten om die kracht van crowdfunding de ruimte te geven?

Crowdfunding maakt het sociaal domein diverser en socialer

Met crowdfunding verbinden gelijkgestemden hun naam en middelen aan een dienst, product of project en uiten ze hun directe solidariteit. Daardoor wordt de gemeenschap rond een sociaal issue tastbaar en zichtbaar. Welke oplossingen voor maatschappelijke problemen krijgen een kans, en welke niet? Op die vragen geven financiers en ontvangende organisaties via crowdfunding een antwoord. Door hun keuze voor een project, maar ook door hun betrokkenheid daarna. Die kan formeel zijn, in de vorm van stemrecht of inspraak op basis van een investering, maar ook informeel: financiers die na hun donatie vanuit hun enthousiasme vrijwillig actief blijven bij de totstandkoming van het project (Arnoldus et al 2015).

Het belangrijkste is dat crowdfunding elk maatschappelijk initiatief een kans geeft in het sociaal domein, ook als er relatief weinig, maar gedreven ondersteuners zijn. Dat maakt het sociaal domein diverser en socialer, dan wanneer alleen de overheid en de markt via hun portemonnee bepalen welke projecten een kans krijgen.

Complexer dan een simpele druk op de knop

Toetreden via crowdfunding kent ook belemmeringen. In de media wordt crowdfunding positief neergezet als een eenvoudig financieringsinstrument. Eén simpele druk op de knop, en je investering is een feit. Toetreden is echter complexer dan dat. De financiële en organisatorische ‘achterkant’ van crowdfunding is minder eenvoudig dan de aantrekkelijke websites en kleurrijke doneerknoppen vaak doen vermoeden. Want wie praat er nu eigenlijk mee over de besteding van het geld? Wie houdt er toezicht en wie legt er verantwoording af?

Elke crowdfundingcampagne kent een eigen opvatting over verdienen, verdelen en beheersen. Platforms die als intermediair optreden, maken die structuur nog complexer. Keuzes in verdienen, verdelen en beheersen leiden tot verschillende manieren waarop investeringen of donaties worden besteed. In die zin is elke campagne uniek. Verantwoording daarover is in het sociaal domein belangrijk, vooral om de toegevoegde waarde in termen van solidariteit, draagvlak en zeggenschap te borgen. Meer aandacht voor de public governance achter crowdfunding is daarom gewenst.

De ‘vrolijke’ energie van crowdfunding heeft ruimte nodig

Toetreden vraagt om toelaten (RMO 2009; RMO 2010). Nieuwe spelers kunnen via crowdfunding wel willen toetreden tot het sociaal domein, maar ze worden daar niet altijd met open armen ontvangen. Bij kleinschalige, lokale projecten maken persoonlijke netwerken het werven van kapitaal en betrokkenheid mogelijk. Ook een actieve rol voor financiers na hun donatie of investering komt op kleine schaal vrij gemakkelijk van de grond.

Bij grotere organisaties ligt dat een stuk ingewikkelder. Er bestaat namelijk minder welwillendheid om te doneren aan grote, professionele organisaties, zo constateert crowdfundingplatform Voor je Buurt. Bovendien valt vrijwillige betrokkenheid bij grotere maatschappelijke organisaties vaak lastig te realiseren. Volgens Voor je Buurt staan deze organisaties voor de opgave om in hun werkwijze meer ruimte te creëren voor informele zeggenschap van de ‘crowd’ (Arnoldus 2015).

Een oproep die wij vanuit het gedachtegoed van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling van harte onderschrijven. Burgers van nu willen meer eigenaarschap over hun betrokkenheid: ze durven risico’s te nemen en staan open voor vernieuwende projecten. Crowdfunding is een medium om die private energie te vertalen naar reële diensten, projecten en producten, ook, of juist, als burgers daarmee niet binnen bestaande institutionele lijntjes kleuren.

Beleid kan belemmeringen rond crowdfunding wegnemen en vooral de lokale overheden kunnen initiatiefnemers actief informeren over governance structuren. Zo kunnen ze een bijdrage leveren aan de transparantie die nodig is om mogelijke ongewenste effecten van crowdfunding tegen te gaan. Denk aan: wie het meest betaalt, bepaalt ook het meest, waardoor kleinere financiers uitgesloten kunnen raken van effectief zeggenschap.

Er is één maar: de private energie die crowdfunding drijft, is iets van particulieren die maatschappelijk initiatief of sociaal ondernemerschap willen ondersteunen. Beleidskaders of beleidsdoelstellingen, hoe nuttig wellicht ook, mogen die energie niet inkapselen. Juist de haast ongerichte, ‘vrolijke’ energie maakt crowdfunding tot een instrument dat bij kan dragen aan een sociaal domein, waarin burgers vanuit eigen verantwoordelijkheid, op eigen risico en vanuit eigen initiatief participeren, en waarin de overheid een andere rol heeft dan voorheen. De participatieve democratie, waarin burgers gezamenlijk beslissen over de aanpak van maatschappelijke problemen, is op zijn krachtigst als het ook echt een democratie van burgers is.

De auteurs - Lucas Meijs, Irene van Staveren, Lotte van Vliet en Willemijn van der Zwaard - schreven dit artikel naar aanleiding van de reacties op de publicatie ‘Bewust betrokken. De belofte van crowdfunding voor het sociaal domein’. Het essay werd in juni 2015 gepubliceerd ter gelegenheid van het afscheid van Lucas Meijs en Irene van Staveren als Kroonleden van de, inmiddels opgeheven, Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO).

Literatuur

Arnoldus, M. (2015). Civic crowdfunding is het wilde westen voor burgerinitiatieven. (www.socialevraagstukken.nl; 15 april 2015)

Arnoldus, M., A. van Tilburg, L. Holwerda (2015). De uitdaging van informele zeggenschap (reactie op het essay Bewust betrokken).

Douw, S. & G. Koren (2015). Crowdfunding: een belofte voor het publieke domein? (reactie op het essay Bewust betrokken).

Meijs, L., I. van Staveren, L. van Vliet en W. van der Zwaard (2015). Bewust betrokken. De belofte van crowdfunding voor het sociaal domein. Den Haag: Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling.

RMO (2009). Stem geven aan verankering. Den Haag: Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling.

RMO (2010). Terug naar de basis. Over legitimiteit van maatschappelijke dienstverlening. Den Haag: Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling.

 

Foto: Wheelcipher (Flickr Creative Commons)