Vanuit kwetsbaarheden naar kansen: Oekraïense kinderen en jongeren in Nederland

Sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne begin 2022 verblijven meer dan 100.000 Oekraïense ontheemden in Nederland. Van hen is bijna een derde tussen de 4 en 23 jaar oud. Terwijl zij zich in Nederland naar volwassenheid ontwikkelen, ervaren zij knelpunten op meerdere levensdomeinen: hun woonsituatie, onderwijs en (mentale) welzijn staan onder druk. De voortdurende onzekerheid over verblijf, schoolloopbaan en toegang tot zorg beïnvloedt niet alleen hun dagelijks functioneren, maar ook hun lange termijnontwikkeling en toekomstperspectief.

Onrust en gebrek aan kindvriendelijkheid

Veel Oekraïense kinderen en jongeren groeien op in gemeentelijke opvanglocaties die vooral bedoeld zijn voor tijdelijke huisvesting. Deze opvanglocaties zijn vaak grootschalig en bieden weinig privacy. Hoewel men gemeentelijke opvanglocaties over het algemeen probeert kindvriendelijk in te richten blijkt dit in de praktijk niet altijd voldoende.

"De ruimtes waar kinderen kunnen spelen zitten soms met dubbele sloten dicht. Zonder begeleiding van een volwassene mogen ze er niet in. Het is erg restrictief.” Projectleider van Het LOOP.

Daarbij komt dat gezinnen in korte tijd meerdere keren moe(s)ten verhuizen vanwege het tijdelijke karakter van de opvangcontracten tussen gemeenten en vastgoedeigenaren. Dit voortdurende verhuizen verstoort niet alleen de rust en het gevoel van veiligheid van kinderen, maar ook hun schoolgang, sociale contacten en toegang tot zorg.

Barrières in taal, doorstroom en vervolgonderwijs

Een goede opleiding is voor alle jongeren belangrijk en is van invloed op hun hele levensloop. Een deel van de Oekraïense jongeren ervaart in het Nederlandse onderwijssysteem verschillende knelpunten. Door taalachterstanden en het tijdelijke karakter van hun verblijf, kampen zij met motivatieproblemen: "Waarom zou ik Nederlands leren als ik toch terug moet?", is een vraag die leerkrachten van jongeren regelmatig horen.

Ook de beperkte duur van internationale schakelklassen (ISK), maximaal twee jaar, vormt een obstakel, zeker voor jongeren die meer tijd nodig hebben om voldoende taalvaardigheid te ontwikkelen. Dit kan leiden tot onderadvisering maar ook tot een langere verblijfsduur in de ISK.

“We zitten nu met de Oekraïense groep al in het derde jaar en dat betalen we zelf. In bijna alle gevallen van de leerlingen die nog over zijn, hebben zij het gevoel dat ze ondergewaardeerd worden.” Docent en trajectbegeleider internationale schakelklassen (ISK).

Ook de doorstroom naar het hoger onderwijs (hbo/ wo) is problematisch. Oekraïense jongeren hebben geen recht op studiefinanciering en moeten het instellingscollegegeld betalen voor studenten van buiten de EU; dit is voor veel Oekraïense jongeren financieel onbereikbaar.

Onzichtbare psychische druk

De psychische belasting onder Oekraïense kinderen en jongeren is groot. De aanhoudende onzekerheid over hun verblijf, in combinatie met zorgen om achtergebleven familieleden in Oekraïne, veroorzaakt stress, angst en gevoelens van somberheid. Hierbij speelt ook de nabijheid van Oekraïne, zowel geografisch als emotioneel, een rol. Oekraïense ontheemden mogen heen en weer reizen naar het land van herkomst, bijvoorbeeld om hun vader even te zien.

‘We zien dat kinderen die terugreizen naar Oekraïne vaak opnieuw getraumatiseerd raken, vooral wanneer ze blootgesteld worden aan hevige bombardementen. Het bezoeken van hun vader kan bestaande mentale klachten verergeren of nieuwe klachten veroorzaken.’ Directeur Opora Foundation.

Tijdige en adequate psychologische ondersteuning voor Oekraïense kinderen en jongeren is dan ook van belang om verergering van klachten te voorkomen en lange termijneffecten te beperken. Maar passende psychische hulpverlening blijkt in de praktijk moeilijk toegankelijk. Er is een tekort aan Oekraïens- en Russischtalige hulpverleners en veel jongeren weten de weg naar de zorg niet te vinden. Hulpverleners signaleren daarnaast dat trauma’s en psychische klachten bij deze groep vaak niet worden herkend, waardoor jongeren langdurig met onverwerkte problemen blijven rondlopen.

Vier aanbevelingen

De Adviesraad Migratie doet in haar signalering vier concrete aanbevelingen om de situatie van Oekraïense kinderen en jongeren te verbeteren:

1. 1. • Schep duidelijkheid over het recht op verblijf
        De voortdurende onzekerheid over hun verblijfsstatus werkt verlammend. Het is dan ook belangrijk dat het Rijk vaart maakt met de nationale terugvaloptie, oftewel de maatregelen die voor langere tijd gaan gelden als de Richtlijn Tijdelijke Bescherming afloopt. De Adviesraad wil dat het Rijk het belang van het kind, zoals vastgelegd in het Kinderrechtenverdrag, meeweegt in de besluitvorming rond het aflopen van de tijdelijke bescherming.

1. 2. • Maak opvang en leefomgeving stabieler en kindvriendelijker
        Een stabiele, kindvriendelijke (leef)omgeving is cruciaal voor de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Door opvanglocaties kindvriendelijk in te richten, het aantal verhuizingen te beperken en toegang tot kindvriendelijke ruimtes, sport, spel en sociale activiteiten te verbeteren, kunnen kinderen en jongeren tot rust komen, relaties opbouwen en zich ontwikkelen.

1. 3. • Zorg voor onderwijskansen en toegang tot  (betaalbaar) vervolgonderwijs
        Om te voorkomen dat jongeren onnodig uitvallen of onder hun niveau presteren, is het van belang dat het onderwijsaanbod beter aansluit op hun behoeften. Dit vraagt onder meer om verlengde internationale schakelklastrajecten. Voor een deel van de kinderen is de standaardperiode van twee jaar onvoldoende om door te stromen naar het reguliere onderwijs. Daarnaast zou het collegegeld voor Oekraïense jongeren gesubsidieerd moeten worden, zodat zij ook toegang hebben tot betaalbaar hoger onderwijs (hbo en wo), net zoals dit voor mensen met een asielstatus of de Nederlandse nationaliteit het geval is.

1. 4. • Versterk cultuursensitieve mentale ondersteuning
        Er is dringend behoefte aan Oekraïenssprekende hulpverleners en beter toegankelijke, preventieve gezondheidszorg, voor zowel de jongeren als gezinnen. Passende, cultuursensitieve geestelijke gezondheidszorg is essentieel. Snellere erkenning van Oekraïense zorgprofessionals en uitbreiding van cultuursensitieve jeugdhulp zijn daarvoor noodzakelijke stappen.

Waarom nú investeren?

De situatie van Oekraïense kinderen en jongeren in Nederland is niet vrijblijvend. Investeren in hun ontwikkeling en welzijn is essentieel, niet alleen voor hun individuele toekomst, maar ook voor de Nederlandse samenleving en de wederopbouw van Oekraïne.

Katja Rusinovic is lid van de Adviesraad Migratie en lector Grootstedelijke Ontwikkelingen aan De Haagse Hogeschool. Christine Otten is senioradviseur bij de Adviesraad Migratie.

Dit artikel is gebaseerd op de signalering Vanuit kwetsbaarheden naar kansen: een goede toekomst voor Oekraïense kinderen en jongeren dat onlangs vanuit de Adviesraad Migratie is verschenen (juli 2025). De citaten in dit artikel zijn hieruit afkomstig.

Foto: UNICEF Ukraine (Flickr Creative Commons)