De WIB heeft als doel het aantal internationale studenten in Nederland terug te dringen door minder Engelstalig hoger onderwijs toe te staan. Gecombineerd met een krimpende Nederlandse bevolking zou deze wet voor een ongekende kaalslag op universiteiten kunnen zorgen.
Vooral de toets anderstalig onderwijs (TAO), die doorlopen moet worden om opleidingen aan te mogen bieden in talen anders dan Nederlands, baart de universiteiten zorgen. Daarom hebben de Universiteiten van Nederland (UNL) recent een pakket van zelfregie-maatregelen voorgesteld (UNL, 2025a) in ruil voor het wegnemen van de TAO uit de WIB.
Deze zelfregie-maatregelen zouden leiden tot een reductie van ongeveer tweeduizend internationale bachelorstudenten
Hoofdonderdelen van dit pakket zijn dat alle Engelstalige bacheloropleidingen psychologie zullen worden geschrapt in de Randstad en dat er een capaciteitsfixus zal worden ingesteld voor enkele Engelstalige trajecten van bacheloropleidingen zoals economie en bedrijfskunde. Deze zelfregie-maatregelen zouden leiden tot een reductie van ongeveer tweeduizend internationale bachelorstudenten ten opzichte van 2022-2023 – een reductie van meer dan 10 procent.
Eind mei nam de Tweede Kamer een motie aan om de TAO uit de WIB te halen (UNL, 2025b). Onlangs kondigde demissionair minister Bruins in een brief aan de Tweede Kamer aan uitvoering te geven aan deze motie.
Anticiperend gedrag?
De onzekerheden voor Nederlandse universiteiten door de WIB waren het uitgangspunt voor onderzoek naar reacties van universiteitsmedewerkers (zie: NWO - Granted projects, 2024, Round 1). Hoe gaan zij om met de naderende invoering van de WIB? Hoe anticiperen zij op de gevolgen van de WIB in hun dagelijkse werkzaamheden?
We verwachtten anticiperend gedrag, al zijn er ook aanwijzingen dat sommigen afwachten of verzet tonen
Om deze vragen te beantwoorden zijn focusgroepen en interviews gehouden met programmadirecteuren van Engelstalige bachelor- en masteropleidingen en vicedecanen van faculteiten voor sociale en gedragswetenschappen aan drie Nederlandse universiteiten. De drie onderzochte universiteiten zijn een universiteit in een grote stad in de Randstad, een historische universiteit in de Randstad en een universiteit in een grensregio.
We verwachtten voorafgaand aan het onderzoek anticiperend gedrag onder universiteitsmedewerkers. Deze verwachting werd grotendeels bevestigd, al zijn er ook aanwijzingen dat sommigen afwachten of verzet tonen.
Vooruitlopend op de nieuwe wet
Universiteitsmedewerkers passen verschillende verdedigingsmechanismen toe: bewust afwachten, stappen zetten die ingaan tegen de ambities van de WIB, én anticiperen op de verwachte middelen en doelen van de WIB, dat wil zeggen vooraf al maatregelen nemen om verwachte moeilijkheden te voorkomen.
Universiteitsmedewerkers anticipeerden op diverse manieren op de verwachte middelen en doelen van de WIB. Bij alle drie de onderzochte universiteiten werden werkgroepen ingesteld die zich specifiek bezighouden met de ontwikkelingen rond de WIB en werden formele informatiebijeenkomsten ingelast om medewerkers hierover bij te praten.
Ook probeerden enkelen de verankering van hun onderwijs in de nationale en regionale context te versterken
Op verschillende bestuurlijke niveaus hielden medewerkers zich bezig met het voorbereiden van scenario’s, bijvoorbeeld voor het geval dat een of meerdere Engelstalige opleidingen niet door de TAO zouden komen. Ook probeerden enkelen de verankering van hun onderwijs in de nationale en regionale context te versterken en beter uit te dragen, bijvoorbeeld door meer studiebezoeken in de regio en door lokale casestudies in curricula te verwerken.
Een van de universiteiten nam ook al taal-maatregelen. Zo werd tijdens een open dag meer Nederlandstalige informatie aangeboden en wordt onderzocht of samenwerking met andere universiteiten mogelijkheden biedt om meer vakken in het Nederlands aan te bieden.
Zo verkent de universiteit de mogelijkheden om meertalig onderwijs te implementeren
Daarnaast is er afgelopen jaar in een Engelstalige opleiding de optie geboden aan studenten om hun examinering in het Nederlands te doen. Op die manier verkent de universiteit de mogelijkheden om meertalig onderwijs te implementeren.
Een universiteitsmedewerker vertelde dat bij verschillende externe bureaus offertes opgevraagd zijn voor ondersteuning bij het doorlopen van de TAO. De desbetreffende faculteit maakte bovendien al een inschatting van hoe Engelstalige opleidingen zich verhouden tot de TAO. Verder werd er actief nagedacht over maatregelen die de mogelijke gevolgen van de WIB kunnen verzachten, zoals het aanbieden van programma’s in samenwerking tussen universiteiten.
Afwachten en verzetten
Naast deze acties die reeds op voorhand werden ondernomen, zijn er ook aanwijzingen dat sommige universiteitsmedewerkers ervoor kiezen om géén stappen te ondernemen vooruitlopend op de WIB.
Programmadirecteuren probeerden ondanks het verbod toch hun programma’s kenbaar te maken aan internationale studenten
Waar bij de ene universiteit duidelijk werd dat men vurig hoopt op regionale uitzonderingen vanwege de geografische ligging, koesteren participanten van de historische universiteit verwachtingen van de zelfregie-maatregelen van de UNL. Bij de universiteit in de grote stad legden medewerkers meer nadruk op politieke en procesmatige factoren, zoals de vermeende instabiliteit van het toen nog missionaire kabinet en de tijd die het nog zal duren voordat de eerste effecten van de WIB merkbaar zullen zijn.
Tegelijkertijd is op de drie universiteiten weerstand tegen zowel de doelstellingen als de voorgestelde middelen van de WIB. Zo probeerden verschillende programmadirecteuren ondanks het verbod op werving via internationale beurzen op creatieve wijzen toch hun programma’s kenbaar te maken aan internationale studenten (bijvoorbeeld via persoonlijke LinkedIn-pagina’s en alumni netwerken) en werden de grenzen van het verbod opgerekt op basis van een geografisch argument.
Vermeldenswaardig is ook de lobby van individuele universiteiten
Vermeldenswaardig is ook de lobby van individuele universiteiten die zich hebben gemengd in discussies over internationalisering, bijvoorbeeld door zich kritisch op te stellen tijdens een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer en door tegengeluiden te uiten in de media.
Ruimte voor individuele afwegingen
Anticiperend gedrag, afwachtend gedrag en vormen van verzet ten aanzien van de WIB zijn aanwezig op alle drie de onderzochte universiteiten, zij het niet overal in dezelfde mate. Duidelijk is dat programmadirecteuren van Engelstalige opleidingen en vicedecanen de ruimte hebben om individuele afwegingen te maken en dat zij deze ruimte op verschillende manieren en om variërende redenen benutten.
Stappen zetten met als gevaar de kans op overbodige maatregelen
Zoals verwacht hebben universiteitsmedewerkers reeds stappen vooraf gezet om het universiteitsbeleid voor te bereiden op de mogelijke invoering van de WIB en het behouden van hun institutionele autonomie, maar met als gevaar de kans op overbodige maatregelen. Dit is een opvallende bevinding gezien de kritische standpunten van meeste participanten ten aanzien van de ambities van het wetsvoorstel.
Maria Schiller is Associate Professor of Public Policy, Migration and Diversity aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en projectleider van het onderzoek (NWO - Granted projects, 2024, Round 1). Luke van de Wouw werkte als junior onderzoeker aan de Erasmus Universiteit Rotterdam aan dit onderzoek. Zij start in oktober 2025 als promovenda bij Wageningen University.
Foto: Monstera Production via Pexels.com