Stel: je bent een alleenstaande moeder van twee kinderen. Je heet Mies. Een jaar of tien geleden kreeg je te horen dat een bijstandsuitkering voor jou niet meer is weggelegd. Wie kan werken, móet werken, hield de overheid je voor. Het activerende arbeidsmarktbeleid wil burgers minder afhankelijk maken van de overheid, zoveel mogelijk mensen moeten zelf de kost verdienen. Met jou is niets mis. Niet ziek, niet gehandicapt. Wel druk, met die schoolgaande kinderen en een stokoude moeder. Je schoolcarrière is gestopt na de mavo en je arbeidservaring is sterk verouderd, maar dat is geen excuus. Werk zat waar weinig opleiding voor nodig is. Oké, zeg je, help me bij het zoeken naar een baantje en ik ga aan de slag.
Je vindt een baantje in de glastuinbouw, 32 uren in de week, minimum inkomen. Hard werken, een zware last voor je rug en handen en er hangt vaak een penetrante geur in die kassen, maar alles went. Het inkomen ligt ruim 150 euro boven bijstandsniveau; dat is meer dan welkom. En de baas is soepel. Als je echt thuis moet zijn voor je kinderen of je zieke moeder, valt er iets te regelen. In het hoogseizoen draai je extra uren, die je laat uitbetalen door in rustiger tijden minder uren te werken, met behoud van salaris. We proberen het een jaar en dan zien we verder, zegt de baas.
De eindjes aan elkaar knopen
Zo word je een ‘werkende arme’. Je ziet om je heen vooral veel Polen, Bulgaren en Roemenen. Een praatje maken is moeilijk, maar het zijn vriendelijke mensen en harde werkers. Het jaar vliegt om. Zes weken voordat je contract afloopt, laat de baas weten dat hij zeer tevreden over je is, maar dat hij het komende jaar helaas geen werk voor je heeft. Je vindt een ander baantje, in de schoonmaak deze keer. Je werkt hard, bent nooit ziek. Maar na twee jaarcontracten verliest de werkgever een paar aanbestedingen bij gemeenten en ziekenhuizen. Een deel van het personeel wordt overgenomen door het bedrijf dat de aanbestedingen gewonnen heeft, maar jij ligt eruit. Baantjes in supermarkten volgen, en een korte periode in de thuiszorg. Soms heb je twee kleine baantjes tegelijk.
En nu werk je weer in de glastuinbouw. Terug bij af. Nog altijd jaarcontracten, afroepcontracten, nulurencontracten of baantjes via uitzendbureaus. Van pensioenopbouw is nauwelijks sprake, je recht op een werkloosheidsuitkering is zeer beperkt. Een avondje plussen en minnen met een vakbondsman levert een onthutsend beeld op: door het verlies van gemeentelijke en fiscale toeslagen en door inflatie is je inkomen van nu onder het koopkrachtniveau van de toenmalige bijstandsuitkering gezakt. Maar ja, wat moet je? Elke maand knoop je de eindjes aan elkaar, je hebt geen spaargeld, maar gelukkig ook nog geen schulden. De oudste is de deur uit, dat scheelt. Met een beetje geluk blijft de wasmachine het nog even doen en profiteer je van de isolatie die de woningcorporatie in je huis heeft aangebracht.
Inkomensverlies voor werkenden met bruto-inkomen tot 1750 euro
En dan komt het jaar 2013. Het vorige kabinet van VVD en CDA, met gedoogsteun van de PVV, heeft in al zijn wijsheid besloten tot een ‘belastingvereenvoudiging’. Mies heeft zich nooit druk gemaakt over dat soort politiek gedoe. Maar om het bericht in de krant van 2 april kan ze niet heen. De krantenkop gaat over 65-plussers, maar haar oog valt op een heel ander rijtje in de tabel. Ze kijkt wel vier keer naar het staatje: er is sprake van inkomensverlies voor alle werkenden met een bruto-inkomen tot 1750 euro per maand. Mies had het afgelopen jaar een gemiddeld bruto maandinkomen van 1300 euro. En daar houdt ze voortaan netto een half tot één procent minder aan over. Als ze drie keer zoveel verdiend had, was ze er netto één à twee procent op vóóruitgegaan.
Natuurlijk, het gaat maar om vijf of zes euro in de maand. Maar wie kan Mies uitleggen waarom ‘hardwerkende Nederlanders’ die bruto 3000 euro in de maand verdienen door de ‘belastingvereenvoudiging’ netto 39 euro per maand meer overhouden dan het jaar ervoor? Juist voor hen zou het niet veel uitmaken als ze er maandelijks een tientje op achteruit zouden gaan, terwijl het voor Mies nou nét dat extraatje voor haar schoolgaande kind is. Wat is dit voor beleid?
Sinds de Paarse kabinetten in de jaren negentig zet de overheid in op: zo weinig mogelijk uitkeringen, zo veel mogelijk economische zelfstandigheid via inkomen uit arbeid. Vanaf het aantreden van het kabinet Lubbers I, op 4 november 1982, heeft de VVD op ruim 72 procent van de sindsdien verstreken dagen mee geregeerd. De stabiele factor in de Nederlandse politiek heeft voortdurend vooropgelopen in deregulering, flexibilisering en activerend arbeidsmarktbeleid. Het wordt tijd dat de liberalen de onderste tien tot twintig procent van de het Nederlandse loongebouw eens een keer belonen voor hun bereidheid om jaar in jaar uit het zwaarste, minst aantrekkelijke werk in de samenleving te verrichten. Het is onwaarschijnlijk dat een pleidooi voor fiscale vrijstelling voor inkomens tot twintigduizend euro ooit uit de koker komt van de VVD. Het zou al heel wat zijn als ze die categorie met rust zouden laten. Maar zelfs dat zit er niet in.
Je moet toch knap harteloos zijn om in deze tijd fiscaal beleid te maken dat ten koste gaat van bruto inkomens tot 1750 euro per maand. VVD-Tweede-Kamerlid Helma Neppérus ziet het in, blijkens haar uitlating in het Kamerdebat met haar partijgenoot, staatssecretaris Weekers, over de WUL, op 2 april. ‘Dit valt wel heel moeilijk uit te leggen’, zei ze. 50Plus, de PVV, de SP en GroenLinks eisten: compenseren, die aderlating voor lage inkomens. Frans Weekers noemde de wijze waarop de wet is ingevoerd ‘niet fraai’, maar wil tot de zomer wachten met eventuele maatregelen. Als hij voet bij stuk houdt, ben ik vooral benieuwd wat de PvdA - ‘Sterk en Sociaal’ - hier als coalitiepartner van de VVD mee gaat doen. Er zal toch wel een grens zijn aan het uitkleden van de laagste inkomens?