Jongerenwerkers kunnen zich vaak goed inleven in jongeren en schuwen niet om hun eigen persoonlijke verhaal in te zetten in contact met jongeren. Deze persoonlijke verhalen hebben raakvlakken met thema’s waar hun doelgroep mee worstelt, zoals uitdagingen op school, geldzorgen, crimineel gedrag, mentale uitdagingen, middelengebruik, jong ouderschap, discriminatie, verlies en rouw.
Ze hebben ‘begrip voor’ de innerlijke leefwereld van jongeren
Jongerenwerkers laten deze subjectieve kennis vrijwel dagelijks doorwerken in hun beroepsuitoefening. Door de gedeelde ervaring herkennen zij een bepaalde houding of gedrag van jongeren. Ze ‘voelen in’, ze herkennen taalgebruik of een masker en ze hebben ‘begrip voor’ hoe de innerlijke leefwereld van jongeren met soortgelijke ervaringen of struggles eruitziet. Andersom kunnen jongeren zich identificeren met jongerenwerkers waardoor zij zich met hen verbonden voelen (Lenkens, 2022).
Motieven om ervaringskennis te delen
Onderzoek van het lectoraat Youth Spot van de Hogeschool van Amsterdam leert dat jongerenwerkers verschillende motieven hebben om ervaringskennis te delen met hun jongeren. Het maakt allereerst het contact persoonlijker, waardoor er ‘echt contact’ van mens tot mens kan ontstaan. Van Regenmortel (2015) spreekt ook wel over het ‘insiderperspectief’, waardoor deze professionals een ‘communicatie voorsprong’ hebben (Keuzenkamp & Van Hoorn, 2023).
Een sterke diepgaande relatie maakt dat jongeren zich veilig voelen, gerespecteerd voelen en zich open durven stellen over onderwerpen waarop bij hen thuis of in de vriendengroep schaamte of taboe ligt.
Jongerenwerkers willen met het delen van eigen ervaringen jongeren iets leren
Ten tweede willen jongerenwerkers met het delen van eigen ervaringen jongeren iets leren. Zoals hen behoeden voor het maken van verkeerde keuzes, informatie overbrengen, jongeren leren reflecteren op situaties of hen leren hoe ze kunnen omgaan met emoties als angst, woede of verdriet. Jongerenwerkers hebben hierbij niet alleen aandacht voor negatieve aspecten van de ervaring (bijvoorbeeld de ervaren pijn en het teleurstellen van familie en vrienden), maar juist ook voor de positieve kanten ervan.
Hierin schuilt een belangrijke kracht van ervaringskennis: anderen meegeven wat kan helpen om ergens doorheen te komen. Jongerenwerkers fungeren als een rolmodel van waaruit ze jongeren hoop en perspectief bieden. Door hun eigen ervaringen te delen, in combinatie met hun huidige gedrag en sociale positie in de maatschappij, tonen ze respect voor de jongeren en motiveren ze hen om persoonlijke veranderingen door te voeren (Van Regenmortel, 2015).
Jongerenwerkers geven deze jongeren het gevoel er niet alleen voor te staan
Een laatste motief is om via ervaringskennis jongeren emotionele steun te bieden. Juist in de fase van jong-zijn is het belangrijk dat jongeren meekrijgen dat er mensen zijn die soortgelijke gevoelens of ervaringen kennen. Door voor jongeren een gesprekspartner te zijn en een luisterend oor te bieden, geven jongerenwerkers deze jongeren het gevoel er niet alleen voor te staan.
Zich bewust zijn van risico’s
Aan ervaringskennis delen kleven ook risico’s. Zo is er altijd een kans dat jongeren misbruik maken van hetgeen jongerenwerkers in vertrouwen delen. Zij moeten dan ook vooraf goed nadenken over welke ervaringen ze open willen zijn en op welke moment in het proces. Daarnaast kunnen jongerenwerkers door delen van ervaringskennis te nauw betrokken raken bij de levens van jongeren. Dit vraagt om voortdurend laveren tussen nabijheid (authentiek aanwezig zijn) en distantie, dus tussen zelf kwetsbaar durven zijn én je grenzen aangeven (De Jonge, 2020).
Ongepaste zelfonthulling moet worden voorkomen
Tot slot moet ongepaste zelfonthulling worden voorkomen in contact met jongeren. Als jongerenwerkers te veel over hun eigen leven delen of op verkeerde momenten, kan inzet van ervaringskennis de relatie met jongeren verstoren; het professionele gezag onder druk komen te staan (Steenvoorde et al., 2021); en zelfs ongewenst gedrag aanwakkeren. Dit laatste geldt in het bijzonder voor het delen over bijvoorbeeld middelengebruik, seksualiteit of criminele vergrijpen.
Het vraagt van jongerenwerkers om vooraf goed in te schatten of jongeren er zelf klaar voor zijn om bepaalde informatie te ontvangen en na afloop te checken hoe de informatie is ontvangen. Ook kan voor gevoelige onderwerpen samen worden gewerkt met een partners, zoals Jellinek, zodat de jongerenwerker makkelijker in een neutrale positie kunnen blijven.
Impliciete wijze van handelen
Jongerenwerkers durven zelf kwetsbaar te zijn richting jongeren en schuwen daarbij niet om eigen ervaringen te delen. Hiermee zijn jongerenwerkers toegankelijke gesprekspartners voor jongeren, vooral voor hen die het vertrouwen in instanties kwijt zijn geraakt. Jongerenwerkers bieden met deze verborgen schat een belangrijke brugfunctie tussen systeem en leefwereld (Keuzenkamp & Van Hoorn, 2023). Ze hebben een sterke drive om jongeren in kwetsbare situaties via inzet van eigen ervaring te steunen, te behoeden en perspectief te bieden.
Ze baseren de inzet van ervaringskennis op eigen praktische wijsheid
Benutten van ervaringskennis blijkt in praktijk nog wel een impliciete wijze van handelen te zijn. Jongerenwerkers baseren de inzet van ervaringskennis op eigen praktische wijsheid. Nadeel hiervan is dat dit type handelingskennis moeilijk is over te dragen aan anderen en het ook moeilijk is om de kwaliteit ervan te verbeteren.
Beter benutten
Dit roept de vraag op hoe jongerenwerkers deze verborgen schat meer en beter kunnen benutten om zo meer jongeren te bereiken en te ondersteunen bij hun herstel en groeimogelijkheden.
Het is nodig om beginnende professionals beter te scholen in het benutten van ervaringskennis
Ten eerste is het nodig om beginnende professionals beter te scholen in het benutten van ervaringskennis. Jongerenwerkers kunnen op deze manier hun soms nog verborgen schat ontdekken en verder ontwikkelen. Dit kan via beroepsopleidingen en werkveldorganisaties. In beroepsopleidingen is relatief weinig aandacht voor het werken met eigen ervaring.
Dit is een erfenis van de oude traditie binnen de sociale opleidingen waar studenten leerden om hun eigen doorleefde ervaringen of perioden van ontwrichting vooral verborgen te houden. Een teveel aan professionele ‘nabijheid’ zou niet professioneel zijn, ‘onethisch’ of ‘in strijd met de beroepscode’ (De Jonge, 2020).
Gelukkig is een voorzichtige kentering in zicht en hebben beroepsopleidingen meer aandacht gekregen voor ervaringskennis als kennisbron die ontwikkeld dient te worden tijdens de opleiding (Weerman, 2016; Engelbertink et al., 2021).
Ervaringskennis krijgt nog relatief weinig aandacht in beleid van organisaties
Ook in de organisaties van jongerenwerkers valt op dat ervaringskennis nog relatief weinig aandacht krijgt in beleid, tijdens het werven van jongerenwerkers of als onderwerp voor deskundigheidsbevordering. Als ervaringskennis meer erkenning en aandacht zou krijgen binnen organisaties en opleidingen, zouden mogelijk meer jongeren in kwetsbare situaties bereikt en ondersteund kunnen worden bij hun herstel en groeimogelijkheden.
Jolanda Sonneveld is programmanager Jeugd en Opgroeien bij Sociaal Werk Nederland. Hiervoor was zij onderzoeker bij het lectoraat Youth Spot aan de Hogeschool van Amsterdam. Tara van Dijk werkt als onderzoeker bij dit lectoraat en Büsra Tuncay werkte daar van 2022 tot en met 2024.
Foto: cottonbro studio via Pexels.com