Multiculturele samenleving bestaat wel! Op internet

De multiculturele samenleving zou mislukt zijn. Online zien we echter een heel ander beeld. Koen Leurs toont in zijn onderzoek naar Marokkaans-Nederlandse jongeren op internet, dat diversiteit daar springlevend is. Het mixen van voorkeuren is geen enkel probleem.

Internet blijkt een belangrijke ontmoetingsplaats voor jongeren met verschillende culturele en religieuze achtergronden, dat is één van de uitkomsten van het onderzoek Digital Passages. Moroccan-Dutch youths performing diaspora, gender and youth cultural identities across digital space. Online verenigen Marokkaans-Nederlandse jongeren onverenigbaar geachte loyaliteiten. Verbintenissen met de diaspora en Marokko belemmeren de identificatie met Nederland hier niet. Die conclusies komen uit een vragenlijst onder 1408 Nederlandse scholieren, 43 diepte-interviews met  Marokkaans-Nederlandse tieners van 12 tot 18 jaar uit verschillende steden en uit observaties op verschillende internet platformen.

Een ander perspectief

Onderzoek naar Marokkaans-Nederlandse jongeren is tot nu toe vooral gericht op problematisch gedrag: op jeugdcriminaliteit, radicalisering, psychische problemen en voortijdig schoolverlaten, zoals bijvoorbeeld in het boek Het Marokkanendrama (2007) van Fleur Jurgens. Maar het inzicht in de ervaringen van Marokkaans Nederlandse jongeren blijft hierdoor beperkt. Met het merendeel van hen gaat het namelijk wel goed.

Machtsverhoudingen, racisme en discriminatie: online en offline

Racisme en discriminatie zijn wel items die tijdens gesprekken veelvuldig ter sprake komen. Meryam, (15) vertelt bijvoorbeeld dat ze op school aangesproken werd op haar hoofddoek, ‘(…) er was een jongen die me soms uitschold voor theedoekje’. Faruk (16) beschrijft hoe winkeliers hem extra in de gaten houden. ‘Als ik in een klein winkeltje loop met twee vrienden, Marokkanen ook, dan word ik vaak in de gaten gehouden en zo. Ja, dat vind ik wel jammer, dat ze zo over ons denken.’

Ook op internet komen deze ervaringen voor. Hier worden ongelijke machtsverhoudingen niet alleen door de normen van andere gebruikers tot stand gebracht, maar ook door technologische instellingen. In afbeelding 1 is van dat laatste een voorbeeld te zien. Het toont hoe een zoekmachinealgoritme werkt als een in- en uitsluitingmechanisme. Wanneer een gebruiker ‘Marokkanen’ intypt in Google, geeft de zoekmachine zelf zogenaamde ‘auto-complete zoeksuggesties’. Deze suggesties worden automatisch gegenereerd op basis van algemene gebruikersvoorkeuren en webpagina’s die geïndexeerd zijn door de zoekmachine. De suggesties die Google geeft zijn ‘Marokkanen moppen’, ‘Marokkanen moeten dood’ en ‘Marokkanen en Polen’. Ook de afbeeldingen die Google aanbiedt, tonen het stereotype beeld van de jonge Marokkaanse overlastgever. Zie afbeelding 1.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Afbeelding 1: screenshot Google zoeksuggesties

Veel informanten vertelden persoonlijk aangevallen te zijn door andere gebruikers. Bijvoorbeeld de 16-jarige Naoul zei dat ‘het op elke site wel voorkomt’: ‘Als je een filmpje kijkt op YouTube, lees je kutmarokkanen dit en dat’. De 18-jarige Safae gaf het voorbeeld van een vriendin: ‘Ze draagt een hoofddoek . Op Hyves kreeg ze toen een keertje een bericht van iemand “We leven in 2010, een hoofddoekje is niet van nu, is van vroeger”. Dat vond ik wel erg, dat vond ik niet kunnen, dat is discriminatie vind ik’.

Ook computerspelletjes zijn doordrongen van vooroordelen. Zo vertelde de 15-jarige Oussema dat hij zich tijdens het spelen van de ‘first-person-shooter’ game Counterstrike wel eens aangevallen voelt als hij wordt gevraagd zich voor te stellen: ‘Ze vragen “waar kom jij vandaan”. Als ik dan zeg “ik ben Marokkaan, ik ben Moslim”, dan krijg ik wel eens een reactie als “Haha terrorist”’.

Zowel buiten als op het internet ageren de jongeren tegen negatieve stereotypen en vooroordelen. Oussema (15) vertelde dat hij persoonlijk een transformatie in het beeld van Marokkanen probeert te bewerkstelligen: ‘Eergisteren was ik bij de Albert Heijn. Ik ging een oude oma voor mij helpen, en toen gingen we heel lang praten. Dat doe ik expres, om het beeld van de Marokkanen te verbeteren’. Ook online worden machtsverhoudingen tegengewerkt en opgerekt, zowel in relatie tot de eigen gemeenschap als de Nederlandse samenleving.

Conflicterende beweegredenen

De geïnterviewde jongeren moeten binnen hun gemeenschap schipperen tussen conflicterende culturele beweegredenen. Hun ouders verwachten van hen andere opvattingen over onderwerpen als religie, familie, seksualiteit dan hun Nederlandse leeftijdsgenoten. Op het internet kunnen ze echter verschillende drijfveren bijeen brengen: beperkingen die gelden in hun fysieke leefomgeving kunnen opgerekt worden in digitale ruimtes.

Voor meisjes komt daar nog iets bij. Zij worden minder vrij gelaten door hun ouders. Jongens mogen veel meer buitenshuis zijn, meisjes worden meer gecontroleerd en zijn meer gebonden aan de huiselijke omgeving. Juist omdat ze meer thuis zijn, biedt het internet hen een mogelijkheid om hun wereld te vergroten. Online kunnen ze wel  relaties aangaan en afspraakjes plannen via MSN Messenger of online forums. Dit kan echter ook negatieve gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer seksueel getint materiaal dat jongeren zelf gemaakt hebben onder ogen komt van hun ouders of familieleden.

Identificatie en integratie    

Uit de analyse van het gebruik van Skype en MSN Messenger kwam naar voren dat mediatechnologieën in verschillende generaties een andere rol kunnen spelen. De ouders van de informanten, die veelal geboren zijn in Marokko, gebruiken Skype en MSN om contact te houden met familieleden en vrienden in Marokko en de diaspora.

Onder de informanten zelf, meestal in Nederland geboren, is Skype niet populair. MSN wordt wel gebruikt, maar affiniteit met ‘Marokko’ wordt daar getoond als een deel van identiteitsvorming, naar vrienden die vrijwel allemaal in Nederland wonen. De 15-jarige Inzaf logt bijvoorbeeld in met de volgende nickname op MSN Messenger: ‘El Hoceima is the bom, that’s the place where i come from so just tell everyone thats the city number ONE’. Ze gebruikt deze naam omdat ze ‘echt trots op’ haar band met El Hoceima is, want zegt ze: ‘mijn vader komt er vandaan’. Ze toont haar affiniteit met Marokko echter door gebruik te maken van het jargon van globale hiphop jeugdcultuur. Dergelijke nicknames worden gebruikt om aansluiting te vinden met vrienden, maar ook om het onderscheidende en unieke karakter van een individu te onderstrepen.

 

 

 

 

 

 

 

 

Afbeelding 2: Hyves groepen waarnaar Midia linkt op haar persoonlijke profielpagina
(15 april 2009).

Voorbij het stereotype

De hyperlinks naar Hyves-groepen die de jongeren plaatsen op hun persoonlijke profielpagina’s laten zien dat zij onverenigbaar geachte categorieën, zoals Nederlands nationalisme, Islamitische overtuigingen, Marokkaanse kledingvoorkeuren en globale jeugdcultuur en politiek activisme wel kunnen samenbrengen[1].

Volgens Paul Scheffer en politici als Piet-Hein Donner en Geert Wilders is de multiculturele samenleving mislukt. Ze veronderstellen dat het hebben van meerdere affiniteiten de verbintenis met Nederland belemmert. Dit onderzoek laat echter zien dat loyaliteiten elkaar niet uitsluiten maar met elkaar samengaan. Wat er ook in Den Haag of in het publieke debat gebeurt, de online uitingen van jeugdcultuur laten zien dat verscheidene culturele invloeden het alledaagse leven van jongeren tekenen en dat diversiteit een geaccepteerd, alledaags verschijnsel is.

 

Media- en genderwetenschapper Koen Leurs promoveert woensdag 27 juni bij het onderzoeksinstituut voor Geschiedenis en Cultuur van de Universiteit Utrecht. Zijn volledige  proefschrift, getiteld Digital Passages - Moroccan-Dutch  youths performing diaspora, gender and youth cultural identities across digital  spaces, is beschikbaar in de digitale proefschriftencollectie van de Universiteit Utrecht.

 


[1] Door op de sociale netwerk sites Hyves lid te worden van een bepaalde groep, verschijnt er een klein icoon op de persoonlijke profielpagina van de gebruiker. Afbeelding 2 is samengesteld op basis van de iconen die ik aantrof.