De Participatiewet is een goed idee van dit kabinet. Immers legt het de verantwoordelijkheid bij de gemeenten die een passende begeleiding en bemiddeling kunnen bieden in de eigen omgeving. Daarnaast doorbreekt de wet grenzen (verschillende doelgroep hadden verschillende regelingen) en daalt de bureaucratie. Tot slot zitten er ook maatregelen in de wet die het mogelijk maken de ongeremde stijging van Wajongers terug te dringen. Honderden miljoenen kunnen worden bespaard doordat jongeren met een langdurige ziekte of handicap niet meer levenslang een uitkering krijgen, maar met loonkostensubsidie aan de slag kunnen, of naar draagkracht (van de ouders) op de uitkering worden gekort.
Er zit een lek in de Participatiewet
Maar er zit een lek in het systeem. Een substantieel deel van de mensen die onder de participatiewet vallen zijn niet in staat op eigen kracht volledig te participeren. Bedrijven kunnen het zich onvoldoende permitteren deze mensen in dienst te nemen tegen het minimumloon. Het betreft juist mensen met een arbeidsbeperking, zoals Wajongers en mensen die thans in sociale werkvoorzieningen werkzaam zijn.
Voor deze doelgroepen boekt het Rijk een stevige bezuinigingspost in. Deels is dit te billijken, maar bij de Wajong is iets vreemds aan de hand. Terwijl gemeenten voor het plaatsen van de nieuwe arbeidsgehandicapten (de oude sociale werkvoorziening) een budget van 5.500 euro per persoon tot zijn beschikking krijgt, moet de gemeenten straks arbeidsgehandicapte Wajongers voor 1.500 euro aan het werk helpen.
Dit grote verschil is niet alleen volledig onbeargumenteerd door de wetgever, het is een totale illusie dat gemeenten erin gaan slagen Wajongers voor dit geld aan het werk te helpen.
Een groot deel van 65.000 Wajongers wordt in de bijstand geloosd
Het gevolg is dat een groot deel van de 65.000 Wajongers vanuit het UWV rechtstreeks in de bijstand dreigen geloosd te worden. En als de plannen van staatssecretaris Klijnsma doorgaan mogen zij vervolgens onbetaalde werkzaamheden gaan uitvoeren als tegenprestatie voor die bijstand. Dat ondergraaft de bedoelingen van de Participatiewet. Sterker nog, een grote groep mensen die zinvol en productief werk kunnen doen dreigt aan het arbeidsproces onttrokken te worden.
Gemeenten kunnen geen kant op om dit probleem zelf op te lossen, want ze worden tegelijkertijd geconfronteerd met een daling van het budget voor sociale werkvoorzieningen en een stijging van de instroom. En de gemeenten die er dan ondanks alles in slagen uit te komen met de budgetten kunnen hun succes niet verzilveren omdat de geboekte winst direct wordt afgeroomd door het Rijk.
Deze korte-termijn-bezuiniging is niet alleen slecht voor Wajongers die in de bijstand belanden, maar werkt op lange termijn financieel nadelig uit, omdat arbeidspotentieel niet benut wordt. Voorkeur verdient een Participatiewet waarin duidelijke resultaatafspraken worden gemaakt met de gemeenten over de hoeveelheid arbeidsgehandicapten en Wajongers die worden bemiddeld naar werk, en dat de middelen in het Participatiebudget daarop worden afgestemd.
Met een toereikend participatiebudget dalen uitkeringslasten
Als er voldoende participatiebudget is, kunnen meer Wajongers bij werkgevers geplaatst worden. Het zou immers triest zijn als werkgevers zich wel aan hun afspraak houden uit het sociaal akkoord om arbeidsgehandicapten te plaatsen, maar gemeenten vervolgens neen moeten verkopen door gebrek aan budget.
Met een toereikend participatiebudget gaan de uitkeringslasten dalen (van uitkering naar loonkostensubsidie) en krijgt het Rijk extra inkomsten (loonbelasting). Als de Wajonger thuis zit met een bijstandsuitkering, zijn er alleen maar verliezers.
Marcel Canoy is hoofdeconoom van Ecorys, Robert Capel is organisatieadviseur sociale zekerheid.