Het aantal ouderen met een migratieachtergrond in Nederland blijft gestaag groeien, waarbij de Surinaamse gemeenschap één van de grootste migrantengroepen vertegenwoordigt. Volgens het CBS (2022) heeft iets meer dan 13 procent van de oudere bevolking in Nederland in 2023 een Surinaamse achtergrond, en naar verwachting zal dit percentage tegen 2050 verdubbeld zijn. Deze demografische ontwikkeling benadrukt het belang van het begrijpen en aanpakken van de specifieke behoeften van deze groep, vooral op het gebied van leefomgeving en welzijn.
Er is nog weinig aandacht voor de behoeften van migrantenouderen aangaande leeftijdsvriendelijke buurten
In Nederland streven we ernaar om ouderen zoveel mogelijk in hun vertrouwde omgeving te laten wonen; de ontwikkeling van 'leeftijdsvriendelijke' buurten staat centraal in dit beleid. In een leeftijdsvriendelijke buurt zijn er bijvoorbeeld ontmoetingsplekken waar ouderen samen kunnen komen en toegankelijke publieke ruimten.
Behoeften van migrantenouderen
Onderzoek naar wat een buurt precies leeftijdsvriendelijk maakt, richt zich momenteel voornamelijk op de algemene oudere populatie (Van Hoof et al., 2020; Van Hoof et al., 2022). Er is nog weinig aandacht voor de behoeften van migrantenouderen aangaande leeftijdsvriendelijke buurten.
Culturele voorzieningen in de buurt spelen een belangrijke rol voor Surinaamse ouderen
Fysieke en sociale voorzieningen in de buurt zijn van cruciaal belang voor het welzijn van ouderen (Del Barrio et al., 2021), net als culturele aspecten, die bovendien uniek kunnen zijn voor migrantengemeenschappen zoals Surinaamse ouderen (Nieboer & Cramm, 2022; Jagroep et al., 2023a; Jagroep et al., 2023b). Voor mijn proefschrift vroeg ik hen hoe buurten kunnen bijdragen aan hun welzijn.
Culturele voorzieningen
Culturele voorzieningen in de buurt, zoals een Surinaamse toko of het aanbieden van Surinaamse activiteiten, spelen een belangrijke rol voor Surinaamse ouderen in het behouden van hun culturele identiteit en het versterken van sociale verbondenheid in de buurt.
Het vieren van culturele feestdagen – bijvoorbeeld het Hindoestaanse Divali – met buurtbewoners draagt bij aan leeftijdsvriendelijke buurt
Zij hebben behoefte aan Surinaamse spelletjes zoals het kaartspel troeven. En ook het vieren van culturele feestdagen – bijvoorbeeld het Hindoestaanse lichtjesfeest Divali en de Onafhankelijkheidsdag van Suriname – samen met buurtbewoners draagt voor hen bij aan een leeftijdsvriendelijke buurt.
Belangrijkere buren
Een interessante bevinding uit recent onderzoek is dat leeftijdsvriendelijke buurten een nog crucialere rol speelden voor Surinaamse ouderen tijdens de pandemie (Jagroep et al., 2023a).
Het deed hun goed als buren kwamen kijken hoe het met hen ging
Zoals de meeste ouderen tijdens de pandemie zeiden een verschuiving in hun behoeften te ervaren, gaven Surinaamse ouderen aan dat zij meer behoefte hadden aan emotionele en praktische steun van de buren. Het deed hun goed als buren kwamen kijken hoe het met hen ging of als ze even een praatje kwamen maken.
Angst voor besmetting zorgde ervoor dat Surinaamse ouderen niet naar drukke plekken durfden te gaan en behoefte hadden aan buren die bijvoorbeeld boodschappen voor hen deden.
Verlies van sociale steun
Surinaamse ouderen voelden zich tijdens de pandemie minder betrokken bij de maatschappij, omdat zij niet meer konden deelnemen aan activiteiten in buurthuizen. Wel waren er verschillen in hoe zij met het wegvallen van deze activiteiten om konden gaan. Er waren Surinaamse ouderen die nieuwe hobby’s ontdekten, bijvoorbeeld tuinieren of puzzelen, terwijl anderen moeite hadden om hier vervanging voor te vinden.
Onder de Surinaamse ouderen heerste een gevoel dat een veilige plek van hen was afgenomen
Naast het wegvallen van deze activiteiten, viel de sociale steun die de Surinaamse ouderen op deze plekken kregen ook weg. Dit had vooral grote impact op Surinaamse ouderen die alleen woonden. Een Surinaamse man vertelde: ‘Als je daar [het buurthuis] naartoe gaat, zul je plezier hebben met andere ouderen. Je kunt zingen en met anderen praten. Als je je ergens zorgen over maakt, kunt je dit bespreken met anderen. Nu met de pandemie is dat echter niet meer mogelijk. Nu ben je alleen thuis.’
Onder de Surinaamse ouderen heerste een gevoel dat een veilige plek van hen was afgenomen en dat ze niets in ruil daarvoor hadden ontvangen, wat bijdroeg aan hun eenzaamheid en gevoel van exclusie.
Bankjes en fysiek actief zijn
Er waren tijdens de pandemie ook verschillen tussen buurten in de mate waarin zij Surinaamse ouderen ondersteunden in het fysiek actief zijn. Buurten gingen anders om met overheidsvoorschriften om fysieke afstand te houden. In sommige buurten werden bankjes onbruikbaar gemaakt door er grote plantenbakken op te plaatsen. Dit zorgde ervoor dat de Surinaamse ouderen minder tot niet naar buiten gingen, omdat er geen plek meer was waar zij uit konden rusten.
‘Bankjes zijn uitnodigend om een wandeling te maken’
Maar er waren ook buurten met meer creatieve oplossingen, zoals het markeren van zitplaatsen op bankjes om fysieke afstand mogelijk te maken. Naast een ondersteunende rol in een fysiek actief leven, hadden de bankjes ook een sociale functie voor Surinaamse ouderen. De bankjes zijn een belangrijke plek voor hen om sociale interacties met anderen aan te gaan. Of zoals een vrouw vertelde: ‘Bankjes zijn ook uitnodigend om een wandeling te maken en te genieten van het weer. Soms raak je ook in gesprek met anderen.’
Inclusievere leeftijdsvriendelijke buurten
Het is cruciaal om deze bevindingen te integreren in het beleid en de praktijk van het creëren van leeftijdsvriendelijke buurten, vooral met het oog op de groeiende diversiteit van de Nederlandse bevolking.
Een inclusieve benadering die rekening houdt met fysieke, sociale en culturele behoeften van migrantengemeenschappen, zal bijdragen aan het welzijn en de veerkracht van ouderen, niet alleen tijdens pandemieën, maar ook in het dagelijks leven.
Warsha Jagroep werkt als onderzoeker bij de Erasmus Universiteit Rotterdam. Onlangs verscheen haar proefschrift Oudere Surinaamse migranten in Nederland: Leeftijdsvriendelijke buurten, gezond gedrag en welzijn (2024).
Foto: Kleijnbeeld (Flickr Creative Commons)