Half rechtop in bed probeer ik mijn kommetje soep leeg te lepelen. ‘Gezonde’ tomatensoep, vol met e-nummers. Maar soep zonder e-nummers is bij flitsbezorgers niet te bekennen en zo eet ik tenminste iets. De kom blijft op mijn nachtkastje staan, naast twee andere. Afwassen komt morgen wel, hoop ik. Ik gloei van de koorts, al een week.
Ondertussen stress ik op heldere momenten lekker verder over de deadline van dit artikel (en zo’n zesduizend andere dingen waar ik nu niets, maar dan ook niets aan ga kunnen veranderen). Last minute pas ‘aangaan’ werkt alleen als er níéts tussendoor komt. Ziek zijn komt me écht niet uit. Zo word ik weer eens met mijn neus op de feiten gedrukt. We leven in een verdomd individualistisch land hier, waarin we ook nog eens altijd haast en te veel te doen hebben. Zelfs gevloerd zijn door ziekte weerhoudt ons niet van de dagelijkse stress. Sterker nog, dat vergroot die alleen maar. Met passen en meten proppen we de belangrijkste to do’s allemaal net in ons leven. Tot er een schakeltje breekt, en dan zijn we de sjaak.
Elke dag is er een pauzemoment en wordt de rust teruggebracht in het leven
Natuurlijk hebben mijn vrienden ondanks hun eigen drukke agenda’s aangeboden om boodschappen voor me te doen en wilde mijn moeder voor me komen zorgen. Dat ik me bezwaard voel om daar gebruik van te maken en daardoor in m’n eentje loop te rotzooien, is aan mij. Ik voel een steek vanbinnen als ik denk aan al die mensen die ik heb begeleid die het echt helemaal zelf moesten rooien als ze ziek waren. Of oud en beperkt. Of bang voor de wereld en niet-wetend waar te beginnen.
Bovengemiddeld oud
Ik wil je meenemen in het fenomeen Blue zones, waarvan we in Nederland weinig kaas gegeten hebben. Een aantal fundamentele principes die zo haaks lijken te staan op het leven van veel mensen hier. Blue zones zijn enkele regio’s in de wereld waar mensen gezond en met weinig (chronische) ziekte en ernstig ongemak bovengemiddeld oud worden. Maar wat doen ze dan zo anders?
- Mensen uit de Blue zones gaan niet naar de sportschool en rennen geen marathons. Wel hebben ze veel alledaagse beweging. Ze tuinieren. Ze klussen. Ze wandelen overal naartoe.
- Welke redenen heb je om elke dag weer op te staan? Mensen uit de Blue zones hebben vrijwel allemaal een groot besef van wat hun zin geeft, van waar ze het voor doen.
- De dagelijkse pauzeknop. Zelfs de Blue zones zijn niet immuun voor stress. Wel hebben ze structuren gevonden om er op een positieve manier mee om te gaan. Elke dag is er een pauzemoment en wordt de rust teruggebracht in het leven.
- De 80/20 procent-regel. Niet helemaal zoals we die in het Westen kennen (80 procent gezonde voeding, 20 procent daarbuiten). In de Blue zones waakt men ervoor te veel te eten. Men stopt bij het gevoel 80 procent vol te zitten. De laatste (kleinste) maaltijd is aan het einde van de middag of in de vroege avond.
- In de Blue zones volgen ze een voornamelijk plantaardig dieet, met veel bonen en peulvruchten. Af en toe eet men vlees of vis. Er wordt gebruikgemaakt van onbewerkte producten.
- Mensen in de Blue zones drinken regelmatig een wijntje, maar met mate. (Bijna) dagelijks, het liefst met vrienden of tijdens het eten.
- Van alle mensen die in de Blue zones leven, zijn er maar heel weinig die geen geloof aanhangen. Het schijnt niet uit te maken welk geloof of welke levensovertuiging het is, als het er maar is.
- Familie en geliefden worden doorlopend op de eerste plaats gezet. Generaties leven nauw samen of wonen bij elkaar. De jongeren zorgen voor de ouderen en andersom. Ze zijn trouw aan een partner en investeren tijd en liefde in elkaar.
- De juiste omgeving. Mensen leven met elkaar samen in sociale kringen die gezond gedrag bevorderen. Ze hebben een community met kennissen en vrienden waarin verbinding, ondersteuning en zorgen voor elkaar centraal staan (Buettner [z.j.]).
Ongeveer 2 miljoen mensen zijn verslaafd of maken misbruik van een middel
Ik wil er absoluut niet zomaar een vergelijking of een oorzaak-gevolg-verhaal van maken, maar gooi er voor de beeldvorming even wat Nederlandse cijfers tegenaan. Op 1 januari 2022 hadden ruim 10,4 miljoen mensen in Nederland (59 procent) een of meer chronische aandoeningen (VZ Info 2024). Het Verwey-Jonker Instituut vult aan dat er 1,3 miljoen kinderen en jongeren tot 25 jaar met een chronische aandoening kampen. Ongeveer 1,7 procent van de bevolking heeft een ernstige psychiatrische aandoening (GGZ Standaarden [z.j.]) en ongeveer 2 miljoen mensen zijn verslaafd of maken misbruik van een middel (Jellinek 2023).
Ik vind het shocking om me te realiseren hoe slecht wij scoren
Alsof dit al niet erg genoeg is, leven mensen met een ernstige psychiatrische aandoening ook nog eens gemiddeld twintig jaar korter. Om over kwaliteit van leven nog niet eens te spreken. Zoek die eenzaamheidscijfers er nog maar eens bij. De naastenliefde en gemeenschapszin zijn ver te zoeken.
Geen geliefden, geen community
Ik vind het shocking om me te realiseren hoe slecht wij scoren. Laat staan de cliënten die ik tegenkwam in mijn werk als ggz-herstelondersteuner. Het zet me aan het denken. Dan doemen weer de beelden op van cliënten die helemaal niemand hadden. Dan was ik de enige die ze elke week zagen. Kregen we ze met hangen en wurgen nog weleens naar een vrijwilliger die ergens een uurtje per week voor een praatje bij een buurthuis zat.
Het ervaren van zinvolheid was voor de meesten al helemaal iets abstracts
Eigenlijk te zot voor woorden dat we zo individualistisch zijn dat zulke constructies nodig zijn. De meeste cliënten aten ongezond, bewerkt en ‘makkelijk’ voedsel. Velen hadden weinig geld. Nog veel meer hadden niet geleerd om gezond en from scratch te koken of hadden er simpelweg de puf niet voor.
Het ervaren van zinvolheid was voor de meesten al helemaal iets abstracts. Die waren al blij dat ze de dag weer doorgekomen waren. Echt heel schrijnend eigenlijk. Ik werd er zelf ook weleens moedeloos van om iemand zo te zien en het niet te kunnen oplossen. Het is vast niet voor niets dat Maslow het begrip ‘zingeving’ in de bovenste laag van zijn piramide heeft gezet.
Ik denk dat wij als professionals veel kunnen leren van de Blue zone-principes en deze kunnen meenemen naar onze cliënten. Door bijvoorbeeld te wijzen op Blue zone-elementen die niets kosten, maar wel veel opleveren voor hun persoonlijke welzijn. Denk aan budget proof en gezond leren koken, of regelmatig samen even naar buiten. Zelf geniet ik van een wandeling door het bos of over het strand. En ik hoop dat we met z’n allen wat meer inzetten op solidariteit en sociaal contact onderling, zodat we die allesverzengende eenzaamheid wat tegengaan.
Marieke Bourgonje is verslavingsdeskundige.
Foto: Shvets Production via Pexels.com