Die strijd is nodig, zegt Meulenbelt, omdat we te weinig oog hebben voor het werk dat moeders doen en voor de vele moeders die weinig keuzes hebben. Ze kijkt ook kritisch naar zichzelf en naar de tweede feministische golf waarin ze actief was. Misschien, zo luidt haar introspectie, hebben we ons zo graag willen bevrijden van onze rol als huisvrouw en moeder dat we vergeten zijn hoe belangrijk moeders eigenlijk zijn voor samenleven. Misschien zijn we bovendien vergeten dat het zorgen voor kinderen heel belangrijk is.
Inderdaad – pleidooien voor het belang van moederschap en stabiele relaties in de levens van kinderen horen we vaker aan conservatieve zijde. Hét feminisme bestaat niet, maar in verschillende stromingen van de beweging om een einde aan seksisme te maken, wordt bedoeld of onbedoeld wat neergekeken op de zorgtaken die nog steeds vooral door moeders worden gedaan. Betááld werken zou het lichtend pad naar emancipatie en gelijkwaardigheid zijn.
Spelen en scrollen
Ik las een deel van Meulenbelts boek terwijl ik op kinderen paste. Ik was in zo’n binnenspeelparadijs waar op zondagochtend kinderfeestjes worden gevierd. Enkele ouders probeerden op een laptop iets van werk gedaan te krijgen. Andere ouders scrolden door beelden op hun telefoon met een kopje koffie in de andere hand. Het is een typisch beeld: werken gaat voor velen voortdurend door, ook als er voor de kinderen gezorgd moet worden, ook als het zondagochtend is. Als we niet betaald werken, vullen we met al dat scrollen en liken de algoritmes van grote techbedrijven, die daar vervolgens winst uit trekken – ook werk dus.
Hoe kunnen we in die alledaagse praktijk opnieuw tijd en aandacht maken voor het zorgen voor kinderen? Dat is wat er op het spel staat in dit boek. Het gaat Meulenbelt meer om kinderen en zorg dan om moeders. Maar ze moet over moeders schrijven, omdat die nog altijd primair verantwoordelijk worden gehouden voor de zorg voor kinderen. Natuurlijk kunnen ook anderen voor kinderen zorgen, haast ze zich te zeggen, heel graag zelfs. In een ideale wereld komt de zorg voor kinderen liefst niet aan op een enkele vrouw, maar op meerdere volwassenen.
Sociale strijd
Wat kinderen nodig hebben staat voorop in dit boek. Hoe kunnen we infrastructuren maken voor zorg en aandacht? Hoe kunnen we stoppen met neerkijken op zorg en stoppen ons betaald werk heilig te verklaren? Meulenbelt historiseert moederschap en geeft enkele voorbeelden van andere culturele repertoires, waarin gemeenschappen in breder verband voor kinderen zorgen. Dat historiseren is hard nodig, want, zo laat ze overtuigend zien, wat wij vaak ‘traditionele’ moeders noemen is de facto een moderne uitvinding van de twintigste eeuw. Het scheiden van de zorg voor kinderen van de rest van het openbare en productieve leven en het eenzame bestaan van veel Nederlandse vrouwen daardoor, waren het gevolg van industrialisatie en relatieve welvaart. Natuurlijk moest de tweede feministische golf zich daartegen verzetten.
Voor Meulenbelt is het enige passende antwoord een hernieuwde sociale strijd
Maar hoezeer er toen ook gestreden is tegen de knellende figuur van het kerngezin, juist dat is als ideaal gebleven. Maar dan nu met twee buitenshuis werkende ouders die veroordeeld zijn tot ruzie over de taakverdeling. Bij gebrek aan publieke strijd voor alternatieve infrastructuren voeren partners strijd over de afwas, de opvang, en de eindeloze lijst taken die bij het zorgen voor kinderen hoort. Of ouders (meestal moeders) staan er alleen voor en hebben altijd iets uit te leggen en veel kans op armoede. We laten ouders collectief ontzettend in de steek.
Voor Meulenbelt is het enige passende antwoord een hernieuwde sociale strijd; een nieuw feminisme dat de zorg voor kinderen niet langer scheidt van andere taken en bouwt aan een wereld waarin daar waardering en ruimte voor is. Dat sluit aan bij haar andere, ontroerende, boodschap: in plaats van het gekat dat in de door haar bekritiseerde boeken zoveel te horen is, bevestigt ze dat het belangrijk is wat moeders doen. Dat moederen moeilijk is en ertoe doet. Bij een bijeenkomst met alleenstaande moeders, zo schrijft ze, sprongen de tranen in de ogen van sommige moeders bij die bevestiging.
De zorgzame samenleving
Meulenbelt komt minder toe aan een schets van de zorgzame samenleving, die de ondertitel belooft. De repliek op de auteurs van de volstrekt onoriginele pamfletjes die vrouwen uitmaken voor ‘prinsesjes’ en ons verwijten niet genoeg te werken, moet gegeven worden. Niemand doet dat scherper en geestiger dan Meulenbelt. Ze is bijzonder schrander in haar terechtwijzingen, niemand houdt haar voor de gek. Toch is het ook jammer dat veel van dit belangrijke boek gaat over degenen die helemaal geen zorgzame samenleving voorstaan. Veel passages gaan uitgebreid in op de ideologie van de groei en het betaalde werk. De zorgzame samenleving, en de rol van moeders daarin, maakt nieuwsgierig, maar meer nog – het is zo verschrikkelijk nodig om juist daar een gesprek over te voeren.
Met Alle moeders werken al geeft Meulenbelt een belangrijke voorzet, door het stellen van goede vragen en het geven van voorbeelden en voorstellen, bijvoorbeeld voor een werkweek van dertig uur. Maar wat zou ik graag zien dat we een gesprek over een zorgzame samenleving gaan voeren zonder eerst afstand te moeten nemen van de pedanterietjes die columnisten en journalisten, vaak over de rug van moeders, voor ons in petto hebben. Het vuur van Meulenbelt zit ‘m in de staart van het boek, daar waar ze oproept tot hernieuwde revolutionaire strijd. Zij weet hoe dat moet. Nu wij nog.
Marguerite van den Berg is universitair hoofddocent aan de Universiteit Utrecht, bij het Departement voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap. Het boek Alle moeders werken al. Pleidooi voor een zorgzame samenleving van Anja Meulenbelt is uitgegeven door Mazirel Pers.
Foto: Sarah Chai via Pexels.com