De beste nudge: alleen chips op zaterdagavond

Dossier

Nudging

Gezond eten kun je aan mensen overlaten of je kunt hardhandig ingrijpen. Nudging is een redelijk alternatief. Voeding kent echter weinig succesvolle nudges; we worden weliswaar overladen met informatie wat en hoeveel we moeten eten, maar zelden horen we iets over wanneer en waar we zouden moeten eten.

De moderne voedselomgeving wordt 'obesogeen' (of dikmakend) genoemd omdat er op iedere plaats en op ieder moment van de dag ongezond en calorierijk eten te verkrijgen is - in flinke porties bovendien. Het gevolg is dat mensen meer eten dan goed voor ze is en dat inmiddels ruim de helft van de Nederlandse bevolking te dik is.

Voeding kent weinig succesvolle nudges
De roep om maatregelen om de effecten van de obesogene omgeving terug te dringen is groot. Een maatregel die op veel bijval kan rekenen is om mensen te stimuleren om gezondere keuzes te maken (zie bijvoorbeeld het artikel van Krispijn Faddegon op deze site), helaas in de meeste gevallen zonder concrete aanwijzingen hoe ze dat zouden moeten doen. Zo benadrukt minister Schippers bij herhaling dat de burger zelf verantwoordelijk is voor het consumeren van gezond voedsel, maar laat in het midden hoe ze dat voor elkaar moeten krijgen in een omgeving die vergeven is van ongezond voedsel.

Gelukkig bestaan er nudges ofwel subtiele aanpassingen in de omgeving die ervoor zorgen dat de gezonde keuze de vanzelfsprekende keuze wordt zonder dat mensen er veel moeite voor moeten doen. Nudges zijn het redelijke alternatief tussen enerzijds de verantwoordelijkheid voor gezond eten volledig bij de burger leggen, zoals onze minister doet, en anderzijds hardhandig in te grijpen in de omgeving door bijvoorbeeld ongezond voedsel te verbieden (een maatregel die bij voorbaat al tot mislukken gedoemd lijkt).

Over nudges wordt te licht gedacht
Net als vele anderen zijn wij enthousiast over het idee van nudges als middel om mensen te helpen bij het maken van gezonde keuzes, maar tegelijkertijd denken we dat er soms wat te licht gedacht wordt over wat nu precies een goede nudge is. Op papier is het duidelijk: een goede nudge maakt de gezonde keuze de meest voor de hand liggende keuze zonder dat het de autonomie van mensen aantast. De praktijk is helaas iets weerbarstiger.

Op het gebied van eten zijn er maar weinig succesvolle nudges bekend. Dat is opvallend, want juist als het gaat om eten is er een voor de hand liggende nudge die tot nu toe over het hoofd is gezien: de normen die wij met elkaar delen over wanneer en waar het gepast is om te eten. We worden overladen met informatie wat en hoeveel we moeten eten, maar zelden hoor je iets over wanneer en waar je zou moeten eten. Dat is opvallend want onze omgeving is niet alleen dikmakend omdat er veel en ongezond eten is, maar ook (en misschien wel vooral) omdat er altijd en overal eten is.

Door ontbreken van regels zijn mensen aan zich overgeleverd
Regels over wat en hoeveel je zou moeten eten, zijn er genoeg (ook al houdt niet iedereen zich daaraan), maar duidelijke normen over wanneer en waar je wel of niet moet eten ontbreken of zijn onduidelijk. De regels die we hanteren, dateren nog uit de tijd dat er niet op elke hoek van de straat iets te eten was; en zijn derhalve niet toegesneden op de situatie waarin we ons nu bevinden. Een simpel voorbeeld van een achterhaalde norm kennen we allemaal uit onze kindertijd: 'niet snoepen vlak voor het avondeten' was een duidelijke en gemakkelijke manier om ervoor te zorgen dat je niet met een volle buik aan tafel ging (al vonden we dat als kind misschien onredelijk).

Ondanks zijn eenvoud en elegantie is de regel van niet snoepen voor het avondeten vandaag de dag niet toepasbaar omdat bijvoorbeeld onduidelijk is hoe laat het avondeten gaat plaatsvinden of omdat onduidelijk is welk soort eten we nu eigenlijk rekenen tot de categorie snoep. Het gevolg van het ontbreken van regels over waar en wanneer het gepast is om te eten, is dat mensen aan zichzelf overgeleverd zijn en van moment tot moment zelf moeten beslissen of het nu wel of niet een geëigend moment is om iets te eten.

Keuzes maken, zo leert psychologisch onderzoek, kost energie; en teveel keuzes maken put mensen uit - met als gevolg dat ze doen wat het dan meest voor de hand ligt. En bij gebrek aan duidelijke normen is de meest voor de hand liggende keuze het lekkere eten dat voor het grijpen ligt. Juist omdat eten vaak zo gedachteloos plaatsvindt, is het goed dat we weer afspraken met elkaar maken over hoe het hoort als het gaat om eten.

Een Big Mac als ontbijt is niet helemaal gepast
We willen geen spruitjeslucht verspreiden, maar het lijkt ons niet helemaal gepast als iemand 's ochtends om 10 uur een Big Mac wegwerkt als tussendoortje of een literbak ijs wegsmikkelt in de bioscoop. Wij pleiten er dus voor om nieuwe eetregels te maken die meer recht doen aan onze veranderde eetomgeving en duidelijk aangeven waar en wanneer het gepast is om te eten. Geen regels die de overheid of gezondheidsbevorderaars ons opleggen, maar regels die we zelf bedenken, waar we helemaal achter staan, en die simpel zijn om toe te passen.

Wat die  regels inhouden? Dat is niet aan ons om te bepalen. We willen dan ook oproepen tot het verzamelen van eetregels, ongeveer zoals de Amerikaanse journalist Michael Pollan in zijn blog voor de New York Times heeft gedaan. Dat leidde tot fraaie staaltjes van simpele regels die mensen bedacht hadden om te overleven in de obesogene voedselomgeving. Wat te denken van 'Niet je zelf volgooien als je de auto voltankt' of 'Eet geen eten dat je grootmoeder niet als zodanig zou herkennen'.

Dit soort regels lijkt vooral grappig, maar laat ook duidelijk zien dat er een grote behoefte is aan heldere vuistregels om op cruciale momenten niet te bezwijken voor verleidelijk maar ongezond voedsel. De Nederlandse equivalenten laten zich raden. Wat te denken van 'Eén koekje bij de koffie' (ook al vindt prinses Maxima dat niet gastvrij) of  'Alleen chips op zaterdagavond'. Het hoeft allemaal niet groots en meeslepend te zijn; kleine ingenieuze regels die het leven van alledag gemakkelijker maken, zijn voldoende om mensen weer greep te geven op hun eetgedrag zonder dat het ze moeite kost.

Wie neemt het voortouw om moderne (en gezonde!) varianten te verzinnen op 'woensdag-gehaktdag'? Bij De Wereld Draait Door zijn ze dol op canons. Misschien kunnen ze daar het initiatief nemen om een catalogus aan te leggen van moderne eetregels die Nederlanders nudgen tot de gezonde keuze.

Denise de Ridder, Emely de Vet, Marijn Stok en Marieke Adriaanse zijn als psycholoog verbonden aan de Universiteit Utrecht. Meer lezen: Denise de Ridder (2012, 2e druk). De grote voedselverleiding. Over de psychologie van het eten. Uitgeverij Bert Bakker. Zie ook: www.selfregulationlab.nl

 

Dit artikel is 3356 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (4)

  1. Volgens mij zijn er al wel eetregels, maar moeten die nodig vervangen worden. Denk bijvoorbeeld aan:
    – ‘in het weekend mag je fastfood en chips eten’ (terwijl het weekend voor sommige mensen van donderdagavond tot zondagavond duurt, en maandag pakken we er ook bij want dan is de zak al open),
    – ‘als je mensen te eten krijgt moet er een toetje zijn’, ‘visite geef je een koek bij de koffie’ en ‘voor visite zet je een schaaltje chips of nootjes neer’, ook door de weeks (ik heb laatst besloten hiermee te stoppen en kwam er toch achter dat mijn bezoek dat helemaal niet erg vindt)
    – zaterdag patatdag (ik sta er versteld van hoeveel mensen hiermee opgegroeid zijn en ook zelf hanteren als ze een eigen gezin krijgen)

    Het zou mooi zijn als er een nieuwe sociale norm komt inderdaad!

  2. Dat we zouden worden overladen met informatie valt enorm tegen. Tegenover elke euro aan (overheids) voorlichting over gezond eten en leven staat 1300 euro aam reclame van de voedingsmiddelenindustrie. De “voorlichting” van labels als Gezonde Keuze valt tegen, ook op de website. Wat zijn de criteria? Hoe kan het dat producten die enorm veel vet (light chips) en/of suiker (gezonde ontbijtgranen) bevatten, toch appelleren aan onze wens om gezond te eten en daarmee ook nog wegkomen? Echte voorlichting en betrouwbare informatie zijn zeer moeilijk te vinden. In werkelijkheid leven de industrie en de supermarkten van verleiding. Als je goed rondkijkt in de supermarkt, kun je 95% van de producten links laten liggen. Zie ook mijn blog http://miekevanstigt.blogspot.com/2012/01/overgewicht-aanleg-of-opvoeding.html

  3. Dag Mieke,

    ik begrijp je frustratie maar deel hem gelukkig niet. Gevoelens van onrecht over wat zich in de wereld rond je heen voltrekt veranderen er helemaal niets aan. Je kunt je aandacht beter naar binnen richten en zoeken naar kracht , energie en creativiteit voor de uitdagingen waar je voor meent te staan. De chique crouton van nu was een idee van onze grootouders om verspilling van brood tegen te gaan. Dat in een tijd waarin noch Appie noch vader staat hen bijstonden in het maken van verantwoorde keuzes, zo die er al waren. Toegegeven, ze zullen de armoede niet altijd hebben omarmd, maar kennelijk levert de overvloed rond ons (in eten én zorg) nu ook geen garantie op gelukzaligheid. Wel meer potentiele schuldigen om niet naar onze eigen tekortkomingen te hoeven kijken. Kortom, ik daag je uit! Bak eens zelf een brood, maak een groentetuintje (er zijn voorbeelden van 1×1 meter) plant fruitbomen, lees 1x per week een kook- of tuinboek. Maak zelf gezonde chips (zie tientalle sites) Heb je plek? Haal wat kippen. Maak tijd vrij door tv, krant en internet zoveel mogelijk alleen voor je geplande activiteiten te gebruiken. Zet hem op!!!! Wie weet kun je net als mij binnenkort grinnikend kijken naar de prijs van een zakje rucola bij de super terwijl je het thuis vanwege de overdagigheid tussenuit de tegels moet trekken. Lol!!!

  4. Pingback: Suresh Babu Gaddam

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.