‘Gênant, hè?’ zegt een jonge vrouw met een mix van humor en ongemak tijdens een interview op Lowlands, voor een project waar ik als onderzoeker aan meewerk. ‘In het dagelijks leven ben ik heel feministisch, maar toch kijk ik de meest traditionele porno als het gaat om man-vrouwverhoudingen.’
Ze is niet de enige: veel jonge vrouwen die zichzelf beschouwen als feminist ervaren ongemak, schaamte en zelfs schuldgevoel over hun erotische voorkeuren, zo bleek uit het Lowlands-onderzoek.
Feministische fantasieën
Tijdens Lowlands voerde ik met een team van de Erasmus Universiteit een simpel maar prikkelend onderzoek uit: we vroegen tachtig festivalgangers, van wie iets meer dan de helft vrouw, naar hun erotische voorkeuren aan de hand van pornografische titels. Eén van de vijf populaire genres was het traditionele pornografische repertoire, waarin een dominante man en onderdanige vrouw te zien zijn.
Wat opviel? De groep die dit aantrekkelijk vond, bestond bijna volledig uit vrouwen. ‘Ik weet dat dit eigenlijk niet oké is’, biechtte een vrouwelijke deelnemer op. ‘Maar als ik eerlijk ben, windt het me wel op.’
Waarom voelen deze beelden zo aantrekkelijk, zelfs als ze onze waarden tegenspreken?
Die opmerking kwam vaker terug en raakt een breder punt. Deze voorkeur laat zien hoe diep culturele scripts ons verlangen beïnvloeden. Feministische idealen – gelijkwaardigheid, autonomie – lijken haaks te staan op hiërarchische fantasieën, waarin macht juist erotisch wordt.
Dat ongemak, zo bleek tijdens de interviews, roept niet alleen schaamte op, maar ook vragen: waarom voelen deze beelden zo aantrekkelijk, zelfs als ze onze waarden tegenspreken? En - hoeveel van onze verlangens zijn werkelijk van onszelf?
De kracht van scripts
Een mogelijke verklaring voor de spanning tussen feministische idealen en erotische fantasieën ligt in seksuele scripts. Volgens de Sexual Script Theory (Gagnon & Simon, 1973) ontstaan onze seksuele verlangens niet in een vacuüm. Ze worden gevormd door culturele verhalen en sociale verwachtingen die ons vertellen wat aantrekkelijk, normaal of wenselijk is. Deze scripts bieden niet alleen richtlijnen voor hoe mensen zich zouden moeten gedragen, maar vormen ook de verwachtingen en fantasieën rondom seksualiteit.
MachtsverhoudingenIn Black Sexual Politics (1990) laat socioloog Patricia Hill Collins zien hoe pornografie de bestaande machtsverhoudingen in een samenleving weerspiegelt. Het benadrukt en versterkt sociale hiërarchieën door macht te seksualiseren en verlangen te koppelen aan dominantie en onderwerping. |
Onderzoek laat zien dat deze scripts niet alleen door cultuur worden bepaald, maar ook worden doorgegeven en versterkt via media, opvoeding en sociale interacties (Tholander et al., 2022). Denk aan sprookjes waarin prinsessen passief wachten op een redder, vaak in de vorm van een prins: subtiele hiërarchieën die zich later manifesteren in romantische en seksuele scenario’s.
Deze scripts zijn zo alomtegenwoordig dat ze vaak onzichtbaar blijven, maar tegelijkertijd wel bepalen wat we als erotisch ervaren (Gagnon & Simon, 1973). Dat kan verklaren waarom veel vrouwelijke deelnemers aan het onderzoek aangaven dat hun fantasieën niet strookten met hun zelfbeeld.
Dat kwam ook naar voren tijdens de gesprekken op Lowlands. ‘Ik vind gelijkheid echt belangrijk, hoor’, zei een jonge vrouw, bijna verontschuldigend. ‘Maar het voelt alsof mijn seksuele fantasieën daar gewoon niet bij passen.’
Dat ongemak is veelzeggend: het laat zien dat schaamte niet alleen een persoonlijke worsteling is, maar ook een gevolg van sociale normen die vrouwen ongemerkt internaliseren.
Juist in het ongemak ligt de kans om opnieuw te kijken hoe verlangens worden gevormd
Daar komt bij dat deze scripts zelden ter discussie worden gesteld. Het ongemak rondom seksualiteit en pornovoorkeuren zorgt ervoor dat deze scripts niet expliciet worden besproken, waardoor ze keer op keer opnieuw worden bevestigd en versterkt.
Het gebrek aan reflectie, en daarmee het kritisch toetsen van deze scripts, zorgt ervoor dat ze niet alleen blijven bestaan, maar ook diepgeworteld raken in onszelf en onze verlangens.
Spanning nodigt uit tot reflectie
De spanning tussen fantasie en idealen legt iets wezenlijks bloot: verlangen is nooit puur individueel, maar altijd verweven met de wereld die ons vormt. Zoals intersectioneel feminist en cultuurcriticus Audre Lorde beschrijft in Sister Outsider (1984), ligt vrijheid niet in het ontkennen van invloeden, maar in het kritisch begrijpen ervan.
Porno als spiegelNet zoals de persoonlijke voorkeuren van de Lowlands-deelnemers ons iets vertellen over verlangen, biedt het ‘Year in Review’ van pornografisch streamingplatform Pornhub een breder perspectief op de rol van culturele normen in wat we aantrekkelijk vinden. Hierin wordt vooral duidelijk dat porno fungeert als een spiegel voor maatschappelijke trends (Pornhub, 2023). Neem de laatste jaren: zoektermen als ‘robot’ en ‘AI’ zijn explosief gestegen, een weerspiegeling van groeiende technologische fixatie - zelfs in de slaapkamer. Ook de vergrijzing is zichtbaar, in de groeiende populariteit van termen als ‘GILF’ (Grandmother I'd Like to Fuck), die in 2023 met maar liefst 168 procent toenam. |
Misschien ligt de sleutel niet in het oplossen van deze paradox, maar in het erkennen ervan. Fantasie en idealen hoeven niet perfect in balans te zijn. Juist in het ongemak, in die botsing, ligt de kans om opnieuw te kijken naar wie we zijn en hoe onze verlangens worden gevormd. Want hoe ongemakkelijk ook, die spanning nodigt uit tot reflectie.
Lotte Mikkers is PhD onderzoeker aan de Erasmus Universiteit
Foto: SHVETS production via Pexels.com